Juryleden 

 

Volgorde van behandeling
(op het spreekgestoelte in de Eerste Kamer
van links naar rechts, vanuit de Kamer gezien):

 

Ludo Permentier (zin 1 en 4)

Annemarie Jorritsma (zin 2 en 5)

A.F.Th. van der Heijden (zin 3 en 6) 

 

GB = Groene Boekje, de Woordenlijst Nederlandse taal, 2015.

VD = Van Dale, het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 2015

 

Zin 1: LUDO PERMENTIER

Titel:                  Glossolalie

 

Glossolalie: het spreken van vreemde, onbegrijpelijke talen in religieuze extase. Wordt ook genoemd: ‘in tongen spreken’. In de pinksterbeweging is dit nog een gangbare praktijk.

 

Geen kladderadatsch, maar wat een gebakkelei over het Engels als academische voertaal en de virulente impact daarvan op de landstaal. Hier faalt elke conciliatie middels getoost met krambamboeli. Complicerende factor: de impardonnabele dociliteit van de Taalunie, toch gesubsidieerd om het Nederlands te protegeren, niet te abhorreren.

 

kladderadatsch: ineenstorting. Woord komt uit het Duits. Eerst dubbele d en daarna enkele d. -tsch aan het einde

gebakkelei: van het werkwoord bakkeleien, ‘kibbelen’. Dubbele k en ei.

virulent: ‘heftig’, ‘aanvalskrachtig’.

conciliatie: ‘vreedzame oplossing van een geschil’. Twee keer c, enkele l.

getoost: toosten is met dubbele o als het betekent ‘een heildronk uitbrengen’.  Als het een ander woord is voor roosteren, is het met oa.

krambamboeli: komt ook uit het Duits, waar het met u geschreven wordt. Bij ons met oe. Er wordt een rode brandewijn mee bedoeld, oorspronkelijk gestookt in de Poolse havenstad Gdansk.

impardonnabele: ‘onvergeeflijke’. Met m en dubbele n.

dociliteit: ‘meegaandheid’.

gesubsidieerd: geen trema maar iee.

protegeren: ‘beschermen’; geen accent, geen i na de g.

abhorreren: ‘verfoeien’; h en dubbele r.

 

Zin 2:  ANNEMARIE JORRITSMA

 

Men kan ook de hyperboreeërs op het perfide Albion ervan verdenken dat ze hun anorectische koloniale ambities willen revitaliseren door het idioom van de overzeese buren te infiltreren. Met anglicismen als boobytraps wordt alsnog een talig Angelsaksisch Gemenebest gecreëerd.

 

hyperboreeërs: altijd meervoud volgens het woordenboek. Met y, enkele r en drie e’s achtereen, waarvan de laatste met een trema. De Oude Grieken gebruikten het woord Huperboreos voor mensen uit het verre noorden, die ze maar vreemd vonden. Bij ons komt het zelden voor, maar bijvoorbeeld Nietsche en James Joyce gebruikten het wel. Het staat niet in het Groene Boekje, wel in Van Dale. Het betekent: ‘zonderlinge mensen’.

het perfide Albion: een scheldnaam voor het ‘verraderlijke’ Groot-Brittannië. Albion betekent ‘hoog land’. Waarschijnlijk werd daar eerst alleen Schotland mee bedoeld. De benaming ‘perfide Albion’ werd onder meer gebruikt door de leiders van de Franse Revolutie, maar ook door de Duitse propaganda in de twee wereldoorlogen en vandaag zelfs door buitenlandse voetbalsupporters.

anorectische: enkele n, enkele r.

koloniale: met k, enkele l, enkele n.

revitaliseren: als één woord, zonder streepje.

overzeese: let op de dubbele e voor de s.

anglicismen: met kleine letter.

boobytraps: in het Engels in twee woorden, bij ons aaneengeschreven. De Nederlandse woorden trucbom en valstrikbom hoor je maar zelden.

Angelsaksisch Gemenebest: twee hoofdletters. Angelsaksisch als één woord met ks.

gecreëerd: alweer drie e’s, maar het trema staat nu op de tweede.

 

Zin 3. ADRI VAN DER HEIJDEN

 

De vicedecaan van de bètafaculteit moge zonder restrictie voor verengelsing zijn, schrijver dezes is mordicus tegen. Als de Taalunie het Nederlands aan excavatie blootstelt, dan zal ik deze vijfde colonne attaqueren teneinde onze prachttaal voor dysthymie te behoeden.

 

vicedecaan: als één woord geschreven, zonder streepje. Decaan met c.

bètafaculteit: ook één woord, met een accent grave op de e. Bèta verwijst naar de zogenaamde ‘exacte wetenschappen’, die staan tegenover de alfawetenschppen of geesteswetenschappen en de gammawetenschappen die zich bezighouden met maatschappij en menselijk gedrag.

verengelsing: één woord, geen hoofdletter.

excavatie: x en c achter elkaar. Betekent: uitholling. Het woord wordt vooral in een medische context gebruikt.

blootstelt: blootstellen schrijven we als één woord, ook als het vervoegd is tot blootstelt of blootgesteld.

vijfde colonne: twee woorden, geen hoofdletters. Leenvertaling van Spaans quinta columna. Sinds de Spaanse Burgeroorlog (1936-39) is dit een aanduiding voor een vijandelijke macht achter de linies: de vier fascistische colonnes die tegen Madrid optrokken, zouden volgens generaal Emilio Molina geholpen worden door een vijfde, de clandestiene aanhangers binnen de stad. Ironisch genoeg werd het begrip vanaf de jaren 1950 altijd op vermeende communistische helpers toegepast.

attaqueren: dubbele t, qu.

teneinde: als één woord geschreven als het betekent ‘om’. Als twee woorden in verbindingen als ‘ten einde komen’ of ‘ten einde raad’.

dysthymie: alweer een medische term. Betekent ‘chronische depressieve stemming’. Er komt twee keer een y in voor en een h achter de t.

 

Zin 4. LUDO PERMENTIER

 

De voorstanders bewieroken hypocriet deze internationalisering, onderwijl subcutaan blakend van commercialiteit. Het resultaat is hooguit een hybridisch Dunglish – glossolalie zonder zweem van religieuze extase.

 

bewieroken: net zoals wierook met enkele r.

hypocriet: met y en c. Komt van het Griekse hupokrites ‘toneelspeler’.

subcutaan: alweer een medische term: ‘onderhuids’. Vooral in ‘subcutane injectie’.

hybridisch: eerst een y, dan een i. Hybride bestaat ook, met dezelfde betekenis. Het gaat altijd over iets wat uit verschillende elementen bestaat.

Dunglish: scheldwoord voor een taal die half Nederlands, half Engels is. Te vergelijken met het Franglais en Denglisch.

religieuze extase: het eerste met ze, het tweede met se.

 

Zin 5. ANNEMARIE JORRITSMA

 

Mijn gastheren zullen hierna wel een Groot Dictee in tot lingua franca geüpgraded steenkolenengels bestellen, riskerend dat tegenstanders van fossiele brandstoffen voor de Eerste Kamer komen demonstreren ten faveure van windturbines en fotovoltaïsche cellen.

 

Groot Dictee: wij beschouwen dit als de eigennaam van dit dictee, vandaar de hoofdletters.

lingua franca: benaming die men gebruikt voor een internationale taal. In de wetenschap is dat tegenwoordig het Engels. Maar het is grappig te weten dat de naam lingua franca oorspronkelijk sloeg op het Frans.

geüpgraded: met een trema op de u en eindigend op -ded. Maar als je het uitspreekt hoor je achteraan ‘-greet’, niet ‘-greedet’. De infinitief is upgraden. We zouden daar ook ‘bevorderen’ voor kunnen gebruiken, en ’bevorderd’ is veel gemakkelijker te spellen.

steenkolenengels: slecht Engels onder invloed van het Nederlands. De term zou bedacht zijn voor de mengtaal waarmee Nederlandse havenarbeiders zich verstaanbaar probeerden te maken tegenover de bemanning van Engelse steenkoolschepen aan het begin van de twintigste eeuw. We schrijven dit met kleine letter en als één woord.

riskerend: met k.

Eerste Kamer: met twee hoofdletters.

ten faveure van: ‘ten voordele van’; drie woorden, geen n achter faveure.

fotovoltaïsche cellen: ‘zonnecellen’. Als één woord geschreven, met f en een i met trema.

 

Zin 6. ADRI VAN DER HEIJDEN

 

Onze gevioleerde moerstaal kan nog qaly’s winnen via een didactisch angehauchte opiniepeiler die alle korte ei’s door lange wil remplaceren, daarmee zelf enigmatisch metamorfoserend tot stuttende pijler van een mening. Aldus kan ten langen leste de te steile helling naar een uitgebeende nationale stijl geslecht worden.

 

gevioleerde: ‘ontheiligde, geschonden’. Denk aan het Franse woord viol voor ‘verkrachting’.

qaly’s: spreek uit: ‘kwollies’. Alweer een medische term. Qaly is een letterwoord voor qualified-adjusted life year. Dat betekent: een levensjaar dat een patiënt kan winnen door medische behandeling, rekening houdend met de levenskwaliteit die in dat jaar verwacht kan worden en met de behandelingskosten. Dit is een van de weinige woorden waar je de combinatie qa aantreft zonder u. Het is zonder hoofdletters en met apostrof+s voor het meervoud.

didactisch angehaucht: ‘tenderend naar didactiek’. Je zou kunnen zeggen: schoolmeesterachtig. Angehaucht zoals in het Duits.

opiniepeiler – pijler en steile – stijl: het spellingverschil geeft hier het betekenisverschil aan. Dat is ook wel duidelijk door de dicteetekst.

remplaceren: ‘vervangen’. Met e als tweede letter, hoewel je zegt ‘ramplaseeren’.

enigmatisch: ‘raadselachtig’. Geen accent om de eerste letter.

ten langen leste: ‘uiteindelijk’. Met slot-n achter de eerste twee woorden, niet achter het derde.

 

 

 

Juryleden

 

Ludo Permentier (zin 1 en 4)

Annemarie Jorritsma (zin 2 en 5)

Lieve Joris (zin 3 en 6)

 

Volgorde van behandeling
(op het spreekgestoelte in de Eerste Kamer
van links naar rechts, vanuit de Kamer gezien):

 

GB = Groene Boekje, de Woordenlijst Nederlandse taal, 2015.

VD = Van Dale, het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal, 2015

 

-

 

Lang leve het heen-en-weer­­­

het heen-en-weer: met streepjes als het een zelfstandig naamwoord is. Uitdrukking: het heen-en-weer van iets krijgen = er zenuwachtig van worden. Als bijwoord is het zonder streepjes: heen en weer reizen (zie zin 5).

 

Zin 1. LUDO PERMENTIER

 

Ik was een pensionaatsmeisje met een goeiige nonkel die redemptorist was en ‘s zondags

te allen tijde een soutane droeg. In de Congolese brousse praatte hij Kikongo en dronk palmwijn zo zacht als leguanenhuid.

 

goeiige: geen trema op de tweede i omdat twee i’s niet samen één klank voorstellen.

nonkel: spreektalig Vlaams woord voor ‘oom’, van het Franse ‘oncle’.

redemptorist: pater van de congregatie van de Allerheiligste Verlosser. Redemptor is Latijn voor ‘de Verlosser’. Zoals alle titels van geestelijken en aanhangers van een godsdienst of een andere overtuiging, zonder hoofdletter.

’s zondags: voluit ‘des zondags’, dus ‘op zondag’. De apostrof komt waar de letters zijn weggelaten, dus voor de s. U had ook ‘zondags’ mogen schrijven, zonder ’s ervoor. Ook dat woord staat in Van Dale als bijwoord, met de betekenis ‘op zondag’.

te allen tijde: verouderde uitdrukking; let op de naamvalsvormen.

soutane: het zwarte gewaad met een lange rij knopjes, dat katholieke priesters vroeger droegen.

brousse: een Frans woord voor jungle of rimboe. Wordt vooral in Vlaanderen gebruikt.

Kikongo: een Bantoetaal, gesproken door de Kongo, een volk dat woont in het vroegere koninkrijk Kongo, in het grensgebied van het huidige Congo-Kinshasa, Congo-Brazzaville en Angola. Kikongo wordt met tweemaal een k geschreven, terwijl de naam van het land Congo en het daarvan afgeleide woord Congolees, met c zijn.

leguanenhuid: met tussen-n omdat het woord leguaan een meervoud heeft op –en.

 

 

Zin 2.  ANNEMARIE JORRITSMA

 

Pontificaal gezeten in mijn bomma’s fauteuil, onder de Byzantijnse afbeelding van

Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand in haar karmozijnrode gewaad, een drupje Elixir d’Anvers op het ovale bijzettafeltje, liet heeroom tijdens zijn congé sigarenrook de kamer in kringelen.

 

pontificaal: als een bisschop of een paus. Afgeleid van pontifex = opperpriester. Hier wordt bedoeld: zo gaan zitten dat men niet om je heen kan.

bomma’s: bomma is een spreektalig Vlaams woord voor oma. Omdat het woord eindigt met een heldere klinker, komt er een apostrof voor de bezits-s.

Byzantijnse: betekent: wat betrekking heeft op Byzantium of op de Grieks-katholieke kerk en cultuur. Wordt in die betekenis met hoofdletter geschreven. Het woord kan ook betekenen ‘kleingeestig’ of ‘slaafs’. Dan vervalt de hoofdletter. Let ook op de y en de z.

Onze-Lieve-Vrouw van Altijddurende Bijstand: een van de talloze namen die in het katholieke geloof gegeven worden aan Maria. Onze-Lieve-Vrouw wordt altijd met streepjes geschreven omdat het een vaste samenkoppeling van woorden is. Het geheel is een eigennaam, vandaar de hoofdletters.

karmozijnrode: karmozijn is een helrode kleur die vroeger gemaakt werd van het schild van de kermes of schildluis. ‘Karmozijnrode’ aan elkaar, zoals ook helrood of grasgroen.

Elixir d’Anvers: kruidig en zoet likeurtje, Antwerpse specialiteit maar met een Franse naam.

ovale: veel mensen zullen hier een –n aan willen schrijven (naar analogie met bv. ‘metalen’), maar het is geen stofnaam, wel een verbogen vorm van ‘ovaal’.

heeroom: een oom die katholieke priester is. Het vrouwelijke is ‘tante non(neke)’.

de kamer in kringelen/inkringelen: of u in+kringelen aan elkaar vast schrijft of los, we hebben het allebei goedgekeurd. De woordenboeken lijken hier geen vaste regel voor te gebruiken en ‘inkringelen/in kringelen’ komt er niet in voor.

 

 

Zin 3.  LIEVE JORIS

 

Op mijn tweeëntwintigste verliet ik dit sacrosancte, breliaanse universum en verkaste

naar Nederland, waar een kotelet een karbonade heette, caoutchouc rubber, een froufrou een pony en een brood niet grijs was maar bruin.

 

tweeëntwintigste: drie e’s na elkaar en een trema op de derde

sacrosancte: komt van het Latijn ‘sacrosanctus’ = onschendbaar, heilig, eerwaardig.

breliaanse: afgeleid van de familienaam Brel, verwijzend naar Jacques Brel die de sfeer in die huiskamer treffend in chansons heeft vertolkt. Als we een bijvoeglijk naamwoord maken van een persoonsnaam, vervalt de hoofdletter.

verkaste: met één t, want het werkwoord is ‘verkassen’. Het heeft te maken met een kas (een serre) en niet met een kast.

kotelet: met k. Geen dakje op de o.

karbonade: met k.

caoutchouc: zoals in het Frans. Nederlanders spreken het uit met k achteraan, Sommige Belgen laten die vallen, zoals in het Frans.

froufrou: zoals in het Frans, waar ‘froufrou’ ‘geritsel’ betekent. Wat Belgen een ‘froufrou’ noemen, is in het Frans ‘une frange’. Het is dus haar dat boven de wenkbrauwen horizontaal is afgeknipt.

 

 

Zin 4. LUDO PERMENTIER

 

In Mokum voelde ik me algauw senang. Ik leerde jij-bakken pareren, linkmiegels vermijden en ervoer mijn expatriatie nooit als een collocatie. Allengs maakte ik kennis met hachee, gruttenpap en krentjebrij, maar ook met saté en spekkoek, en at niet alleen halal maar ook koosjer.

 

Mokum is een benaming voor Amsterdam in het Bargoens, de geheimtaal voor dieven en landlopers.

senang: Maleis woord, komt alleen in het Nederlands van Nederland voor. Betekent: lekker, behaaglijk.

jij-bakken: een manier om een verwijt terug te kaatsen. Bijvoorbeeld als iemand zegt dat je veel rommel maakt, antwoorden: ‘Achter in je tuin ligt anders ook wel een vuilnisbelt!’

pareren: tweemaal met enkele r. Term uit de schermsport. Betekent: ‘afwenden’ of ‘tegenhouden’. Ook in de rijschool wordt de term gebruikt, voor ‘tot stilstand brengen’.

linkmiegels: komt alleen in Nederland voor. Is afkomstig van het Rotwelsch, een Duitse boeven- en landloperstaal. Het betekent: ‘gewiekste of lepe venten’.

expatriatie: al dan niet vrijwillig vertrek uit het vaderland

collocatie: heeft uiteenlopende betekenissen. Hier wordt de Vlaamse betekenis bedoeld: ‘gedwongen opname in een instelling’.

hachee: Nederlands stoofgerecht, te vergelijken met het Vlaamse stoofvlees. We schrijven het op z’n Nederlands met ee achteraan, zoals puree en fricassee. Maar andere woorden voor gerechten, zoals paté en saté, zijn met een accent.

gruttenpap: brij van melk of karnemelk met grutten, dat is gepeld en gebroken graan. Grutten is een meervoud met een n achteraan. Die zien we daarom ook in de samenstelling gruttenpap.

krentjebrij: komt alleen voor in Nederland. Wordt ook watergruwel genoemd. Is een nagerecht met onder meer bessensap, gort, krenten en suiker.

halal en koosjer: met kleine letter.

 

 

Zin 5.  ANNEMARIE JORRITSMA

 

‘Wordt mijn dochter daarginds niet te astrant?’, weifelde mijn moeder. Ze prefereerde inmiddels dat ik Neerpelts sprak – alles beter dan dat gutturale Hollands. Mijn vader fulmineerde tegen het perfide drugsbeleid van de noorderburen en hun promiscuïteitbevorderende seksshops, maar hun eloquentie apprecieerde hij

en het Groot Dictee miste hij niet één keer.

 

astrant: verbastering van het verouderde Franse ‘assurant’. Betekent: vrijpostig, brutaal.

Neerpelts: het dialect van de Limburgse gemeente Neerpelt.

gutturale: in de keel gevormde. Gutturale medeklinkers zijn de g, ch en k.

fulmineerde: fulmineren = heftig uitvaren, foeteren.

perfide: valse, verraderlijke. Niet met ie maar met i.

noorderburen: Zo noemen Vlamingen de Nederlanders. Zonder hoofdletter, omdat ‘noorden’ hier een kompasrichting is.

promiscuïteitbevorderende: mag ook los worden geschreven ‘promiscuïteit bevorderende’. Promiscuïteit = vrij seksueel verkeer of ongehuwd samenwonen.

seksshops: in het Engels met x, bij ons met ks. ‘Sexappeal’ en ‘sexy’ zijn bijna de enige woorden waar seks met x is.

eloquentie: welsprekendheid.

apprecieerde: met dubbele p.

miste: met enkele t, want het is een vorm van het werkwoord missen, niet van misten.

 

 

Zin 6.  LIEVE  JORIS

 

Jeminee, ben ik na al die jaren verkaasd? Vast en zeker, al val ik geenszins van Scylla in Charybdis wanneer ik – om te spreken met de onlangs verscheiden Drs. P – vice versa heen en weer vaar tussen beide taal- en cultuuroevers.

 

jeminee: verbastering van ‘Jesus Domine’, O Here Jezus.

verkaasd: van het werkwoord verkazen. Dat betekent, naast ‘in kaas veranderen’ ook ‘vernederlandsen’. Met d, en dat kun je horen als je zegt: ‘verkaasde’.

geenszins: volstrekt niet. De s vinden we ook terug in ‘alleszins’ en ‘enigszins’.

van Scylla in Charybdis vallen: van de regen in de drup komen. Wie door een bepaalde

zee-engte wilde varen, werd volgens de Griekse mythologie belaagd door twee gevaren. Aan de ene kant Scylla, een soort draak met zes hondenkoppen; aan de andere kant Charybdis, een zeemonster dat enorme hoeveelheden water naar beneden zoog en draaikolken veroorzaakte. De Argonauten overleefden deze gevaren en ook Odysseus kwam erdoorheen.

vice versa en heen en weer betekenen hetzelfde. Als bijwoord schrijven we geen streepjes.

taal- en cultuuroevers: dit is een samentrekking. De volledige vorm is ‘taaloevers en cultuuroevers’. Op de plaats van het weggelaten deel plaatsen we een streepje.

 

Jury

- Oud-premier Dries van Agt is dit jaar de juryvoorzitter van Het Groot Dictee der Nederlandse Taal. De voormalig CDA-politicus is bekend om zijn opvallende taalgebruik met zorgvuldig geformuleerde volzinnen.

- Professor dr. Anneke Neijt. Zij studeerde Nederlands, Theoretische Literatuurwetenschap en Algemene Taalwetenschap in Utrecht. Sinds 1992 is zij hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen.

- Ludo Permentier, auteur van de Leidraad van Het Groene Boekje en werkzaam bij de Nederlandse Taalunie.

- De wisselplaats in de jury wordt ingenomen door de auteur van het dictee. Dat is in 2014 Bart Chabot.

Mr. H.A.F.M.O. van Mierlo - voorzitter:
Van Mierlo was jaren leider van D66. Hij was minister van Defensie en Buitenlandse Zaken, en vice-premier. In de jaren 80 was hij Eerste-Kamerlid.

 

Prof.Dr. M.C. van den Toorn:
Van den Toorn is emeritus hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de KU in Nijmegen. Hij publiceerde boeken en artikelen over zinsbouw, woordvorming en commerciële naamgeving.

 

Prof.Dr. C.W.A. Fens:
Kees Fens is buitengewoon hoogleraar Nederlandse Letterkunde aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen en literair medewerker van de Volkskrant.

 

Prof. G. Geerts: :
Hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Universiteit van Leuven en voorzitter van de spellingcommissie van de Nederlandse Taalunie.

Mr. H.A.F.M.O. van Mierlo - voorzitter:
Van Mierlo was jaren leider van D66. Hij was minister van Defensie en Buitenlandse Zaken, en vice-premier. In de jaren 80 was hij Eerste-Kamerlid.

 

Prof.Dr. M.C. van den Toorn:
Van den Toorn is emeritus hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de KU in Nijmegen. Hij publiceerde boeken en artikelen over zinsbouw, woordvorming en commerciële naamgeving.

 

Prof.Dr. C.W.A. Fens:
Kees Fens is buitengewoon hoogleraar Nederlandse Letterkunde aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen en literair medewerker van de Volkskrant.

 

Prof. G. Geerts: :
Hoogleraar Nederlandse taalkunde aan de Universiteit van Leuven en voorzitter van de spellingcommissie van de Nederlandse Taalunie.