Schrijver en programmamaker Adriaan van Dis schrijft dit jaar het Groot Dictee der Nederlandse Taal. Hij treedt daarmee in de voetsporen van Jan Mulder en Remco Campert, Martin Bril, Jan Wolkers, Kristien Hemmerechts, Gerrit Komrij,Tommy Wieringa en Arnon Grunberg, die het Groot Dictee de afgelopen jaren voor hun rekening namen.

 

Het 23e Groot Dictee der Nederlandse Taal wordt woensdag 12 december uitgezonden bij de NTR op Nederland 1. Dertig bekende Nederlanders en Vlamingen nemen het in de Eerste Kamer op tegen dertig spellingkenners, die zich plaatsen via voorronden in de Volkskrant en de Belgische krant De Morgen. De presentatie is in handen van Philip Freriks en Martine Tanghe.

 

Het Groot Dictee der Nederlandse Taal ontstaat uit een samenwerkingsverband tussen de Volkskrant, de NTR, de VRT, De Morgen en de Rotterdamse producent Men at Work TV Produkties.

 

Adriaan van Dis (65) debuteerde in 1983 met de novelle Nathan Sid, die hem het Gouden Ezelsoor opleverde, de prijs voor het best verkochte literaire debuut. In 1994 verscheen zijn veelbekroonde roman Indische duinen, over een in Nederland geboren zoon van een Indische familie, die wordt opgevoed in de sfeer van verzwegen leed. In 2010 kwam zijn nieuwste roman Tikkop uit, die genomineerd werd voor de Libris Literatuurprijs.

 

Eind november 2011 publiceerde hij Stadsliefde, waarin de stad Parijs centraal staat. Adriaan van Dis is verder bekend als presentator van televisieprogramma’s als Zomergasten, Hier is….. Adriaan van Dis en Van Dis in Indonesië.

 

 

ZIJN WAAR WIJ NIET ZIJN

 

1.

De dichter Charles Baudelaire die zonder kitschtrukendoos de schoonheidblasfemeerde door uit modder goud te destilleren *, vergeleek het leven met een ziekenhuis waarin iedere patiënt coûte que coûte een ander bed opeist. Zo wenst de een het behaaglijk comfort van een vredige twee-onder-een-kapwoningwijk, de ander de kick van een no-goarea.

 

2.

Wij willen zijn, waar wij niet zijn. Scheepsarts-dichter Slauerhoff, die allewereldzeeën bevoer, werd godbetert een gedweeë dorpsdokter enjeremieerde dat op plattelandse achterafplaatsjes never nooit een laag-bij-de-grondse boerenkop werd gesneld.

 

3.

Ervan uitgaande dat in een a-priorikeus ook een verlies besloten zit, wik en weeg ik mij een ons. Wat wordt het? Een armeluisleven zoalsmonniken propageren of de verrukkelijke weelde van de nouveaux riches?

 

4.

Een megasimpel ge-sms’te mededeling of een minutieus gekalligrafeerdepistel? Zie ik zelf oorgelabelde vaarzen in halfduistere ophokstallen staan, dan verlang ik stante pede naar ruziënde orang-oetangs** in eenorchideeënrijk regenwoud.

 

5.

Als ik spiksplinternieuwe suède molières of brogues moet inlopen, wil ik tegelijkertijd blootsvoets een mangrovebos in de afrotropische ecozonebinnendringen. Spring-in-’t-veldleeuweriken in ruilverkavelde weiden doen mij verlangen naar de smaragdgroene valleien in Papoea waar een variëteit aan kasuarissen tussen de clangebieden weidt.

 

6.

Deze strikt solitaire loopvogel met een basstem onder de drieëntwintig hertz*** wordt zelfs niet door oerwoudgeluidenervaren jagersgepercipieerd, laat staan door de sinds het indonesiseringsprogramma geëxcommuniceerde missionarissen.

 

7.
Het extreme lokt meer dan het modale, de imperatief meer dan het ja en amen van de hofdignitaris. Dus liever hermelijn dan een livrei. Maar eenmaal geëquipeerd met een peniskoker, dan lokt de Volendammer broek. Na de Eiffeltoren de in- en intrieste metrobuis.

 

8.

Zit ik voor een weids uitzicht mezelf te goed te doen aan de subtielgearrangeerde amuses van een vijfgangendiner, dan wens ik me eenpatatje met uit de snackbar om de hoek.
Deep down is het ik-besef tweeërlei: zowel burgemeester als swiebertjezijn.

 

UITLEG - Met dank aan de auteurs van dit juryrapport:
Anneke Neijt, hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de Radbouduniversiteit Nijmegen, en Ludo Permentier, schrijver van de leidraad van het Groene Boekje.

 

Zin 1. (voorgelezen door Anneke Neijt)

 

De dichter Charles Baudelaire die zonder kitschtrukendoos de schoonheidblasfemeerde door uit modder goud te destilleren*, vergeleek het leven met een ziekenhuis waarin iedere patiënt coûte que coûte een ander bed opeist. Zo wenst de een het behaaglijk comfort van een vredige twee-onder-een-kapwoningwijk, de ander de kick van een no-goarea.

 

kitschtrukendoos bevat kitsch, wat in het Duits ‘rommel’ betekent. In het Nederlands is dat met een kleine letter.
truc wordt in trucs en trucje met een c geschreven, maar in truken en trukeren met een k.
blasfemeerde betekent beschimpte of belasterde.
*) destilleren mag ook met een i in de eerste lettergreep, maar moet met een dubbele ll, van het Latijnse woord stilla, dat ‘druppel’ betekent;distilleren mag ook.
patiënt met een deelteken op de e.
coûte que coûte, de letterlijke vertaling luidt ‘koste wat kost’, wordt geschreven zoals in het Frans: met spaties en met twee dakjes.
comfort in de betekenis ‘gemak, luxe’ schrijven we zoals in het Frans. Nederlanders spreken dit woord uit als ‘komfoor’, Vlamingen als ‘komfort’.
twee-onder-een-kapwoningwijk is een gecompliceerde samenstelling. Het is een wijk met woningen van het type ‘twee onder een kap’. Dat laatste is een woordgroep. Tussen die delen schrijven we streepjes, de rest is aan elkaar vast. Accentjes op een zijn niet noodzakelijk, en in ons dictee mogen ze dan ook niet staan.
kick in de betekenis ‘prettig gevoel’ wordt met ck geschreven.
no-goarea: gebruik een koppelteken na het Engelse no en non. Een koppelteken tussen go en area is niet verplicht (en dus fout in dit dictee), want o en a kunnen niet samen als één klank gelezen worden.

 

Zin 2. (Inez Weski)

 

Wij willen zijn, waar wij niet zijn. Scheepsarts-dichter Slauerhoff, die allewereldzeeën bevoer, werd godbetert een gedweeë dorpsdokter enjeremieerde dat op plattelandse achterafplaatsjes never nooit een laag-bij-de-grondse boerenkop werd gesneld.

 

scheepsarts-dichter is een samenstelling met verplicht een koppelteken, omdat het gaat om de combinatie van gelijkwaardige functies.
wereldzeeën met een deelteken op de laatste e.
godbetert is de verkorte vorm van God betere het, ‘mag God het herstellen’. Oorspronkelijk gesproken als reactie op een ramp. In tussenwerpsels als godzijdank, godallemachtig en godbetert schrijven we god zonder hoofdletter.
gedweeë heeft een deelteken zoals zeeën.
jeremieerde ‘klaagde’ is een werkwoord dat is afgeleid van Jeremia, de profeet die bekend is om zijn klaagliederen. Hier mag geen deelteken op de e.
never nooit. Never en nooit zijn synoniemen die elkaar versterken. Soms hoor je nog niet erbij: never nooit niet. We schrijven dit los en zonder streepjes.
laag-bij-de-grondse betekent hetzelfde als ‘platvloers’. Het is een bijvoeglijk naamwoord dat uit verschillende woorden bestaat. Die houden we bij elkaar met koppeltekens.

 

Zin 3. (Ludo Permentier)

 

Ervan uitgaande dat in een a-priorikeus ook een verlies besloten zit, wik en weeg ik mij een ons. Wat wordt het? Een armeluisleven zoalsmonniken propageren of de verrukkelijke weelde van de nouveaux riches?

 

ervan uitgaande: ervan is wat we een voornaamwoordelijk bijwoord noemen en dat schrijven we aaneen, zoals ook daarvan en waarmee. Uitgaan is een samengesteld werkwoord. Uit hoort hierbij en schrijven we dus vast aan gaan.
a-priorikeus is een samenstelling met als eerste deel de Latijnse woordgroep a priori. Tussen die uitheemse woorden schrijven we dan een koppelteken.
wikken en wegen waren vroeger synoniemen. De uitdrukking betekende dus ‘wegen en wegen’ of ‘heel nauwkeurig wegen’. Vandaag gebruiken we de uitdrukking voor ‘grondig overwegen’.
Een ons is honderd gram. In Nederland is het nog een gewoon woord, in Vlaanderen wordt het niet meer gebruikt. Vroeger was een ons het twaalfde of het zestiende deel van een pond, en een pond was 480 of 433 gram. Er zijn in de negentiende eeuw verschillende wetswijzigingen nodig geweest om een eind te maken aan die verwarring.
wordt stam plus –t, omdat dit de derde persoon enkelvoud is.
armeluisleven is een samenstelling van armelui, de tussenletter s en leven, dus: ‘het leven van armelui’.
monniken heeft een kleurloze i. Daarom wordt de k daarna niet verdubbeld.
verrukkelijke met dubbele r, dubbele k en enkele l.
nouveaux riches, letterlijk ‘nieuwe rijken’, een meervoud, precies zoals in het Frans geschreven.

 

Zin 4. (Adriaan van Dis)

 

Een megasimpel ge-sms’te mededeling of een minutieus gekalligrafeerdepistel? Zie ik zelf oorgelabelde vaarzen in halfduistere ophokstallen staan, dan verlang ik stante pede naar ruziënde orang-oetangs** in eenorchideeënrijk regenwoud.

 

megasimpel met het voorvoegsel mega- dat we vast schrijven aan de kern.
ge-sms’te bevat het initiaalwoord sms; vandaar de verbindingstekens. Meestal is dat een liggend streepje na een voorvoegsel en een apostrof voor een achtervoegsel.
minutieus betekent ‘nauwgezet’, zoals in het Frans. Het woord is afkomstig van het Latijnse minutus, dat klein betekent. Het woord begint dus niet met mini, al is die fout heel begrijpelijk.
gekalligrafeerd ‘uiterst mooi geschreven’ is uit het Grieks afkomstig. Het woord bestaat uit kalli- ‘schoon, mooi’ en graferen, dat letterlijk ‘schrijven’ betekent.
oorgelabelde, sommigen zullen zeggen geoorlabelde, met het woord label.
vaarzen met een z, terwijl het woord voor Nederlanders kan lijken op paarse en kaarsen die wel met een s geschreven worden.
stante pede is een Latijnse uitdrukking die ‘meteen’ betekent. De Nederlandse variant is op staande voet.
ruziënde met een trema (deelteken).
**) orang-oetangs is een woord uit het Maleis. Orang betekent mens en ‘(h)utan betekent bos. Een orang-oetang is dus letterlijk een bosmens. Het woord mag ook geschreven worden als orang-oetans.
orchideeënrijk is een samenstelling van orchideeën (net als zeeën met een deelteken) en rijk.

 

Zin 5. (Anneke Neijt)

 

Als ik spiksplinternieuwe suède molières of brogues moet inlopen, wil ik tegelijkertijd blootsvoets een mangrovebos in de afrotropische ecozonebinnendringen. Spring-in-’t-veldleeuweriken in ruilverkavelde weiden doen mij verlangen naar de smaragdgroene valleien in Papoea waar eenvariëteit aan kasuarissen tussen de clangebieden weidt.

 

spiksplinternieuwe is een samenstelling, dus aaneengeschreven.
suède is een stofnaam, gebruikt als bijvoeglijk naamwoord. Heel vaak schrijven we dan –en of -n aan het eind van het woord. "Jute" is namelijk wel met een n in "juten bekleding", maar niet in "jutezak" (dat aaneengeschreven moet worden).maar bij sommige nieuwe woorden die we uit andere talen hebben geleend, doen we dat niet. Vergelijk bijvoorbeeld een nylon gordijn en een aluminium velg.
molières: de lage veterschoenen die in de tijd van de schrijver Molière (1622-1673) werden gedragen. In Frankrijk heet een dergelijke schoen een richelieu, naar de staatsman kardinaal Richelieu (1585-1642)
brogues zijn gaatjesschoenen. Het lijkt een Frans woord, maar het is een Engels woord voor schoenen van dik leer met patroonbewerking.
blootsvoets betekent ‘met blote voeten’, dus twee maal een t.
mangrovebos, een bos met bomen die hoog op hun wortels staan, zodat ze onder water kunnen lopen. Dit is een samenstelling van mangrove en bos. Net als in groente plus soep komt er dan geen n tussen de twee woorden.
afrotropische en ecozone bevatten de voorvoegsels afro- en eco-, die zonder koppelteken met het volgende woord worden verbonden. Afro- is met een kleine letter.
spring-in-’t-veldleeuweriken is een samenstelling die voor deze tekst werd bedacht, een neologisme dus. Het linkerdeel schrijven we met streepjes en met een apostrof voor de t. Het rechterdeel, leeuweriken, schrijven we vast aan het linker, omdat het geheel een samenstelling is. Het meervoud van leeuwerik is met enkele k, zoals bij monniken.
ruilverkavelde: aaneengeschreven zoals ruilverkaveling. De kern, kavel, betekende eertijds ‘stokje’, dat gebruikt werd bij het verloten. Omdat bij de toewijzing van gronden vaak werd geloot, ging de betekenis over naar wat verloot werd, een stuk grond dus.
smaragdgroene met de zelden voorkomende combinatie gd (meestal schrijven we cht).
valleien met een dubbele l en ei.
Papoea met een hoofdletter, en met oe.
kasuarissen zijn grote loopvogels. We schrijven dit woord met een k. In tegenstelling tot de leeuweriken krijgen zij wel een dubbele medeklinker in het meervoud.
clangebieden: clan zoals in het Engels.

 

Zin 6.(Inez Weski)

 

Deze strikt solitaire loopvogel met een basstem onder de drieëntwintig hertz*** wordt zelfs niet door oerwoudgeluidenervaren jagersgepercipieerd, laat staan door de sinds het indonesiseringsprogramma geëxcommuniceerde missionarissen.

 

strikt werd al in de negentiende eeuw met een k geschreven.
solitaire met een enkele l, want verwant met solo.
drieëntwintig schrijven we zoals alle hoofdtelwoorden beneden de duizend als één woord, zonder streepjes. Wel met een trema wegens de klinkerbotsing.
***) hertz met een kleine letter, zoals vergelijkbare woorden: volt, watt, joule. De afkorting Hz is wel met een hoofdletter. Hertz is de eenheid van frequentie, genoemd naar de Duitse natuurkundige Heinrich Rudolf Hertz (1857-1894)
oerwoudgeluidenervaren is weer een nieuwe samenstelling, helemaal aaneen.
gepercipieerd met een i, ook al is het bijbehorende naamwoord met een e: perceptie
indonesiseringsprogramma een woord van negen lettergrepen! Werkwoorden die we afleiden van de naam van een taal of een land, hebben geen hoofdletter. balkaniseren niet, verengelsen niet en ook indonesiseren niet.
geëxcommuniceerde met deelteken, xc, dubbele m en enkele n.
missionarissen met een enkele n en twee keer een dubbele s, denk aan missie en vonnissen.

 

Zin 7.(Ludo Permentier)

 

Het extreme lokt meer dan het modale, de imperatief meer dan het ja en amen van de hofdignitaris. Dus liever hermelijn dan een livrei. Maar eenmaal geëquipeerd met een peniskoker, dan lokt de Volendammer broek. Na de Eiffeltoren de in- en intrieste metrobuis.

 

imperatief betekent ‘bevelende vorm, bevel’.
ja en amen is een uitdrukking die met spaties geschreven wordt.
hofdignitaris is een hoogwaardigheidsbekleder die aan het hof werkt, een hofbediende.
hermelijn met een lange ij, terwijl livrei juist een korte ei heeft.
geëquipeerd met een trema en met qu.
Volendammer broek is een woordgroep, te vergelijken met Edammer kaas en Franse wijn. Omdat Volendammer hier nog verwijst naar de plaats Volendam, schrijven we het met een hoofdletter.
in- en intrieste. Dit is een versterkende herhaling. Eigenlijk staat er ‘intriest en intriest’. Op de plaats van het weggelaten woord schrijven we een streepje, zoals bij voor- en nadelen.

 

Zin 8. (Adriaan van Dis)

 

Zit ik voor een weids uitzicht mezelf te goed te doen aan de subtielgearrangeerde amuses van een vijfgangendiner, dan wens ik me eenpatatje met uit de snackbar om de hoek.
Deep down is het ik-besef tweeërlei: zowel burgemeester als swiebertjezijn.

 

weids is met korte ei, omdat weids is afgeleid van weide, een woord dat oorspronkelijk gebruikt werd voor jachtvelden. Weids betekende tot honderd jaar geleden nog vooral: ‘groots’ of ‘luisterrijk’. Tegenwoordig gebruiken we het in de betekenis ‘uitgestrekt’.
te goed met een spatie. De woorden schrijven we wel aaneen wanneer ze samen een zelfstandig naamwoord vormen, zoals in het tegoed dat iemand op zijn rekening heeft staan.
gearrangeerde met een dubbele rr.
amuses zijn hapjes bij het aperitief. Het is een verkorte vorm van amuse-gueule, letterlijk iets wat prettig is voor je muil.
patatje met is een verkorting van ‘patatje met mayonaise’. We schrijven het niet met een koppelteken.
Deep down is een Engelse woordgroep, die we als woordgroep blijven schrijven, dus met een spatie.
ik-besef met een koppelteken omdat het persoonlijk voornaamwoord ik hier de zelfnoemfunctie heeft; het gaat om het woord ik.
tweeërlei met een deelteken en met korte ei.
swiebertje in de betekenis ´zwerver´ schrijven we met een kleine letter. De ik-persoon wil zowel hooggeplaatst persoon als zwerver zijn.

 

Extra toelichting:

 

Foutentelling: Gewoonlijk hooguit een fout per woord of versteende woordgroep. Er zijn hooguit twee fouten mogelijk in coûte que coûte, twee-onder-een-kapwoningwijk en no-goarea. Spring-in-’t-veldleeuweriken telt voor hooguit drie fouten. Deze telling geldt ook wanneer een woord of versteende woordgroep ontbreekt of onleesbaar is.
---
Adriaan van Dis heeft voor dit Groot Dictee de grenzen van het schrijfbare opgezocht. Die zijn niet altijd scherp getrokken in de officiële spelling. Ook de Woordenlijst en het woordenboek van Van Dale scheppen niet overal duidelijkheid voor.

 

Voor die uitzonderlijke gevallen heeft de jury in overleg met de auteur knopen doorgehakt. Soms hield dat in dat twee vormen werden goedgekeurd. Voor orang-oetan en orang-oetang is dat het geval. Beide schrijfwijzen komen overigens voor in het Groene Boekje (zie: www.woordenlijst.org  ).

 

Ook voor zich te goed doen of zich tegoed doen heeft de jury gekeken naar het Groene Boekje, zoals in onze spelregels staat. Tegoed komt daarin alleen voor als zelfstandig naamwoord (het tegoed). Ook Van Dale schrijft een spatie in uitdrukkingen, bijvoorbeeld te goed hebben.

 

Het is begrijpelijk dat veel deelnemers aan het dictee opheldering zoeken voor bepaalde spellingen, maar de jury kan, zoals aangekondigd in de uitzending, niet corresponderen over de uitslag.

 

Ludo Permentier

 

Telling fouten
Zie de Spelregels (bovenbalk) voor de telling van de fouten.

De jaarlijkse spellingtoets beleefde zijn 24e editie. Deze werd 18 december 2013 uitgezonden bij de NTR op Nederland 1. De presentatie was in handen van Philip Freriks en Martine Tanghe. De jury stond onder leiding van advocate Inez Weski.

 

Na de uitzending verschenen hier de tekst en het juryrapport.

 

Hartelijk dank voor alle reacties! Kan het Groot Dictee koffie drinken? Hoort koffiedrinken aan elkaar geschreven te worden? En 'iets irriteert ons' of 'wij ergeren ons aan iets' moet het toch zijn? Is participatiemaatschappij dubbelop? Kees van Kooten heeft veel los gemaakt met zijn tekst! In het Gastenboek wordt druk gediscussieerd.

 

Een Dictee dat koffie drinkt? Staat er een taalfout in de eerste zin?

 

Hé, een taalfout in het Groot Dictee! Dat dachten sommigen bij de eerste woorden van de tekst. De jury raadt deze mensen aan nog eens goed te kijken naar de betekenis van de zin:

 

Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee. Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedoine ‘Is dat goed Nederlands ?’, die verrukkelijke thesaurus vol linguïstische bêtises, publiceerde in 1940, zou het journaille anno hodie een raillerend exposé van onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje kunnen initiëren.

 

Wat betekent deze eerste zin van het Groot Dictee van Kees van Kooten? Dat journalisten vandaag nog een verslag zouden kunnen schrijven van het Groot Dictee en hun tekst beginnen met het ongelukkige zinnetje ‘Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee.’ En dat terwijl al in 1940 een boekje is verschenen dat al dit soort taalfouten opsomt.

 

Het zinnetje over het koffiedrinkende Dictee (het 'piteuze zinnetje') móést dus wel een fout bevatten, anders kon het niet dienen als voorbeeld van een ‘linguïstische bêtise’. Overigens staan ook in zin twee en drie van het Dictee gewilde verhaspelingen: in zin twee ‘een heel aantal’, in zin drie ‘irriteren wij ons aan’. Deze fouten dienden als illustratie van wat de deelnemers vanaf zin vier moesten opsporen.
Een przewalskipaardenmiddel

 

1.
Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee.
Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedoine 
‘Is dat goed Nederlands?’, die verrukkelijke thesaurus vol linguïstischebêtises, publiceerde in 1940, zou het journaille anno hodie een raillerend exposé van onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje kunneninitiëren.

 

2.
Zulke lammenadige anastrofes vernoemde de criticaster naar zijn tante Betje, in wier postale verbiage een heel aantal zeugmata, polysyndetonsen anakoloeten wiewauwde.

 

3.
‘Een heel aantal’ is de contaminatie van ‘een groot aantal’ en ’heel veel’; vanavond irriteren wij ons aan spelfouten, mitsgaders aan menig grammaticaal quid pro quo - emendeer mij!

 

4.
Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands alsfeniks, waarmee het zo is gegaan dat hij werkeloos achter de gerianiumszit, moet u niet paranoia reageren, aangezien die accusatie een vrijwelcliché is.

5.
Het was veelbetekend hoe elke media onwelwillig reflecteerde op dekrankjorume tekst van het Koningslied, over wiens begeestering degodganse participatiemaatschappij zich streste.

 

6.
U hoort ons inziens tot een van het gardekorps Nederlanders die menen dat de campertiaanse schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - hetmegafonetische neologisme vurrukkulluk –
als voorkeurspelling* te verkiezen had geweest.

7.
Het is niet zozeer een fetisj voor spelling als wel het tot in de finessesbreidelen van grammaticale valstrikken dat ons steeds overnieuwbeschermt tegen een Babels imbroglio; mits dit verifiërendeprzewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes concretiseert.

8.
Bijgevolg beseft u zich een pseudobancaire poging tot phishing zorgelooste kunnen deleten dan u leest: Er is een inactieve activiteit op dit rekeningplaatsgevonden. Want zodan onze zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.

 

JURYRAPPORT

 

Een przewalskipaardenmiddel

 

Zin 1. ANNEKE NEIJT

 

Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee.
Niettegenstaande de taalcriticus Charivarius zijn macedoine ‘Is dat goed Nederlands?’, die verrukkelijke thesaurus vol linguïstische bêtises,publiceerde in 1940, zou het journaille anno hodie een raillerend exposévan onze pennenstrijd alsnog met dit piteuze zinnetje kunnen initiëren.

 

Na koffie gedronken te hebben, begon het Groot Dictee - Deze onjuiste zinsconstructie hoefden de deelnemers niet te onderstrepen. De fout hoort bij de zin (zie de betekenis) en de deelnemers hoefden deze niet te onderstrepen volgens de instructies.

 

Groot Dictee: twee hoofdletters omdat het om de naam van een een evenement gaat.

 

Charivarius is Gerard Nolst Trenité (1870-1946), schrijver van schoolboeken en van een taalrubriek in De Groene Amsterdammer. Het Franse woord charivari betekent ´geschreeuw´ of ´opschudding´.

 

macedoine zonder accent, want in het Nederlands laten we de accenten meestal weg. Dit woord voor groentemengsel of vruchtensalade kan ook ‘een letterkundig mengelwerk’ betekenen, een boek met allerlei soorten teksten of onderwerpen.

 

thesaurus met th en au zoals in het Latijn. Het betekent ‘schatkamer’, ook gebruikt voor een woordenboek waarin de woorden niet alfabetisch maar volgens de betekenis bijeen staan.

 

bêtises, ‘onnozelheden’, met een accent, omdat dat nodig is om de uitspraak weer te geven.

 

journaille is een ander woord voor ‘persmuskieten’. Woorden die eindigen op –aille hebben vaak een negatieve betekenis.

 

anno hodie is Latijn voor  ‘op de dag van vandaag’ betekent. Het Nederlandse heden is afgeleid van hodie.

 

raillerend met ai en dubbele l is ‘spottend’

 

exposé zoals in het Frans, met s en é.

 

pennenstrijd met tussen-n zoals alle samenstellingen die beginnen metpennen-.

 

piteuze schrijven we met z (zie ook: serieuze, religieuze); het is de verbogen vorm van piteus, ‘deerniswekkend, erbarmelijk’.

 

initiëren met enkele n is letterlijk ‘beginnen’. Gewoonlijk betekent het ‘invoeren’ of ‘inwijden’.
Zin 2.  INEZ WESKI

 

Zulke lammenadige anastrofes vernoemde de criticaster

 

naar zijn tante Betje, in wier postale verbiage een heel aantal zeugmata,polysyndetons en anakoloeten wiewauwde.

 

lammenadige met dubbele m en enkele n – dit woord heeft een onzekere oorsprong, maar je hoort er misschien lamenteren in.

 

Het betekent ‘ellendig, beroerd’.

 

anastrofes met enkele n zoals in anachronisme en anagram; niet met phmaar met f; het zijn uitingen met een ongebruikelijke woordvolgorde. Bijvoorbeeld: het kindeke klein.

 

criticaster met tweemaal een c, hoewel we kritiek met k schrijven.

 

tante Betje is de benaming geworden van zinnen met een foutieve volgorde van onderwerp en werkwoord (inversie). Bijvoorbeeld: Met verbazing lees ik dat je ziek bent geworden, maar hoop ik dat je gauw beter wordt. Sommige mensen gebruiken Tante Betje met twee hoofdletters als benaming voor de wc. In ons dictee gaat het om een tante die Betje heet en dus heeft tante geen hoofdletter nodig, denk ook aan mijn zus Annie, waar zus zonder hoofdletter is.

 

postale verbiage betekent ‘omhaal van woorden per post’, dus het sturen van veel lange brieven.

 

Dan volgen de namen van bijzonder of foutief taalgebruik:

 

zeugmata zijn zinnen waarin een woord een gekke dubbelrol speelt zoalsZij droeg het hart hoog en bloemen in het haar; Hier zet men koffie en over.Het enkelvoud is zeugma.

 

polysyndetons met tweemaal een y; het zijn zinnen met veel (poly) voegwoorden. Een voorbeeld: We eten aardappelen en groente en vlees en eieren en fruit.

 

anakoloeten: met enkele n, met k en met oe; ontsporende zinnen; het einde past niet bij het begin. Hugo Brandt Corstius geeft als voorbeeld: de ‘anakoloet’ is de zin die niet op de juiste manier hoewel hij misschien aantoont dat de regels niet in alle gevallen voorzien en er eentje op te schrijven niet meevalt hoewel je ze ik tenminste voortdurend uitspreek.

 

Tot slot: wiewauwen schrijven we met au; het is een klanknabootsend werkwoord dat ‘krioelen’ betekent. Er staat dus dat er ‘foute zinswendingen krioelden’ in de brieven van tante Betje.

 

 

Zin 3. LUDO PERMENTIER

 

‘Een heel aantal’  is de contaminatie van ‘een groot aantal’ en ’heel veel’; vanavond irriteren wij ons aan spelfouten, mitsgaders aan menig grammaticaal quid pro quo - emendeer mij!

 

irriteren wij ons - Het moet zijn: ergeren wij ons aan spelfouten of irriteren spelfouten ons. Deze taalfout hoefden de deelnemers niet te onderstrepen volgens de instructies.

 

contaminatie: nog een soort taalfout. Het gaat om het vermengen van twee woorden of uitdrukkingen met dezelfde betekenis. Bijvoorbeeld: wij irriteren ons is een contaminatie van wij ergeren ons en het irriteert ons. Contaminatie schrijven we met c.

 

mitsgaders is een verouderd voegwoord dat alsook betekent.

 

Het komt van met en gader, waarin we vergaderen en vergaren herkennen. Oorspronkelijk betekende het dus ‘samen met’.

 

quid pro quo is Latijn, met de betekenis ‘het ene voor het andere’. Gewoonlijk het principe dat je iets krijgt in ruil voor iets anders, dus een tegenprestatie. Vandaar de betekenis hier: een ‘verwisseling’. Net zoals andere Latijnse uitdrukkingen, bijvoorbeeld pro Deo en de facto, schrijven we dit zonder streepje.

 

emendeer mij: met e en enkele m; van het werkwoord emenderen dat ‘verbeteren’ betekent. Ook het werkwoord amenderen bestaat, maar dat is hier niet voorgelezen. Ook amenderen betekent verbeteren.

 

Zin 4. KEES VAN KOOTEN

 

Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands alsfeniks, waarmee het zo is gegaan dat hij werkeloos achter de gerianiumszit, moet u niet paranoia reageren, aangezien die accusatie een vrijwelcliché is.

 

 

feniks schrijven we op z’n Nederlands met f en ks; het is een mythologische vogel die uit zijn as herrijst. De benaming wordt ook gebruikt voor iemand die een meester is in zijn vak.

 

accusatie met dubbele c betekent ´beschuldiging´.

 

De eerste fouten die u moest markeren:

 

waarmee moet met wie zijn, want dit woord verwijst naar een persoon, niet naar een zaak. In gesproken taal maken sommige mensen dat onderscheid niet meer, maar dat keuren we hier niet goed.

 

gerianiums: de bloemen heten geraniums, maar oudere mensen worden hier vaak mee geassocieerd, vandaar de stiekeme verwijzing naar geriatrie.

 

paranoia is de naam van een ziekte, dus een zelfstandig naamwoord. Hier had moeten staan: paranoïde reageren. Er staan geen puntjes op de i vanparanoia omdat die als een j wordt uitgesproken. In paranoïde is het een aparte lettergreep en daarom gebruiken we een trema. Paranoïdebetekent ‘overdreven achterdochtig’.

 

in een vrijwel cliché is het bijwoord vrijwel gebruikt alsof het een bijvoeglijk naamwoord is. De volgorde moet anders: vrijwel een cliché.

 

Zin 5.  ANNEKE NEIJT

 

Het was veelbetekend hoe elke media onwelwillig reflecteerde op dekrankjorume tekst van het Koningslied, over wiens begeestering degodganse participatiemaatschappij zich streste.

 

reflecteerde: met c.

 

krankjorume met een onbeklemtoonde lettergreep um en daarom een enkele m.

 

Koningslied met een hoofdletter, want het gaat om de naam van het lied. Hier is het woord geen soortnaam.

 

godganse zonder hoofdletter, want het gaat niet om een heilig begrip.

 

participatiemaatschappij: wordt hier gebruikt als ander woord voorparticipatiesamenleving. Dat is het woord van het jaar van het Genootschap Onze Taal geworden nadat koning Willem-Alexander het had gebruikt in zijn eerste troonrede.

 

streste is de verleden tijd van het werkwoord stressen. De vervoegde vormen volgen dan de gewone schrijfregels, en dus verliest stress zijn derde s.

 

Verhaspelingen:

 

 veelbetekend moet veelbetekenend zijn. Veel betekend bestaat wel als twee woorden, bijvoorbeeld ‘Het heeft veel betekend voor mij’, maar dat past niet in deze zin.

 

elke media is net zo ongrammaticaal als elke kranten omdat media een meervoud is. Het moet elk medium zijn.

 

onwelwillig is een contaminatie van ongewillig en onwelwillend.

 

wiens kun je alleen gebruiken om naar een mannelijke persoon te verwijzen. Hier slaat het op tekst ofwel op Koningslied. In elk geval niet op een mens en dus moet je over welks zeggen of je maakt een heel nieuwe zin met waarvan.

 

zich moet weg, want stressen is een onovergankelijk werkwoord; we zeggen iedereen streste of iedereen was aan het stressen, en niet iedereen streste zich.

 

 

Zin 6. INEZ WESKI

 

U hoort ons inziens tot een van het gardekorps Nederlanders die menen dat  de campertiaanse schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - hetmegafonetische neologisme vurrukkulluk - als voorkeurspelling te verkiezen had geweest.

 

gardekorps moet met een k. Corps met een c bestaat ook, maar dat spreken we op z’n Frans uit als ‘koor’ en dat is de verkorte vorm vanstudentencorps. Het gardekorps was een elitegroep in het leger van Napoleon en bij de Pruisen.

 

campertiaanse is afgeleid van Remco Campert. Afleidingen van eigennamen schrijven we niet met een hoofdletter.

 

megafonetisch is een nieuwvorming van mega- en fonetisch, dat ‘naar de klank’ betekent. Het woord is gevormd naar analogie van megahip, megalief enz. Geen koppelteken. Er is geen reden dat woord als taalfout aan te merken, omdat het helemaal volgens de Nederlandse woordvormingsregels is gemaakt. Dat je in het woord ook de megafoonhoort, is een fijne woordspeling.

 

 vurrukkulluk is de manier waarop Campert het woord schreef in zijn beroemde boek ‘Het leven is vurrukkulluk’. De jury vindt dat dit woord een zodanige symboolwaarde heeft, dat u het goed moest schrijven.

 

voorkeurspelling wordt in het Groene Boekje met één s in het midden geschreven. N.B.: We rekenen de spelling met dubbel s ook goed vanwege de manier waarop het woord werd voorgelezen.

 

Toelichting bij de taalfouten:

 

ons inziens moet onzes inziens zijn. Een versteende vorm met een naamval die nog gesproken en geschreven wordt. We zeggen ook mijns ofhaars inziens.

 

Hij hoort tot een van de ... is een ‘klassieke misser’. Het is een contaminatie van: horen tot een groep en een zijn van een groep.

 

had geweest: het werkwoord zijn wordt vervoegd met zijn. Hier dus: het was geweest.

 

 

Zin 7.  LUDO PERMENTIER

 

Het is niet zozeer een fetisj voor spelling als wel het tot in de finessesbreidelen van grammaticale valstrikken dat ons steeds overnieuwbeschermt tegen een Babels imbroglio; mits dit verifiërendeprzewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes concretiseert.

 

 

zozeer: een bijwoord dat we als één woord schrijven.

 

fetisj op z’n Nederlands, zonder accent op de e en met sj aan het eind. De meeste woorden met –sj komen uit het Hebreeuws of het Arabisch, maar dit fetisj komt via het Frans uit het Portugees.

 

als wel: twee woorden.

 

breidelen met een korte ei. Er had ook beteugelen of intomen kunnen staan, want breidel is een oud woord voor het leidsel van een paard.

 

Babels verwijst naar Babel, waar God verwarring onder de volkeren heeft gesticht. Afleidingen van aardrijkskundige namen met een hoofdletter.

 

imbroglio komt uit het Italiaans en betekent ‘verwarring’.

 

przewalskipaardenmiddel: przewalskipaard was een dicteewoord in het allereerste Grote Dictee. In de loop der jaren is het uitgegroeid tot het dicteewoord bij uitstek.

 

Toelichting bij de taalfouten:

 

een fetisj is een voorwerp van verering, een mascotte, een afgod of een gelukspoppetje. Je kunt wel zeggen dat iets een fetisj is, maar niet dat iemand een fetisj heeft voor spelling.

 

overnieuw is volgens Van Dale gewestelijk, zeg maar: dialect. Beter is:steeds opnieuw of steeds weer.

 

mits betekent ‘als’ of ‘indien’ en drukt een voorwaarde uit. Maar het gaat in deze zin om een reden en dus had er omdat of aangezien moeten staan. Een degelijke kennis van het Nederlands wapent ons tegen nepmailtjes.

 

 

Zin 8.  KEES VAN KOOTEN

 

 

Bijgevolg beseft u zich een pseudobancaire poging tot phishing zorgelooste kunnen deleten dan u leest: Er is een inactieve activiteit op dit rekeningplaatsgevonden. Want zodan onze zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.

 

pseudo zonder koppelteken, pseudo schrijven we vast aan het tweede deel.

 

phishing is het hengelen naar gegevens om vervolgens iemand te kunnen oplichten. Met ph om het woord te onderscheiden van gewoon vissen.

 

zorgeloos zonder tussen-n omdat het een afleiding is, geen samenstelling.

 

dicht bij met een spatie, want het gaat om een voorzetsel, bij, dat hoort bij het volgende woord, Kortrijk. In Kortrijk is dichtbij schrijven we deze woorden wel aan elkaar vast.

 

plaatsgevonden is één woord omdat het werkwoord plaatsvinden in de betekenis ‘gebeuren’ één woord is.

 

Toelichting bij de taalfouten:

 

beseffen is geen wederkerend werkwoord; er kan alleen een onderwerp en een lijdend voorwerp bij staan, dus iemand beseft iets. realiseren is wel wederkerend: iemand realiseert zich iets.

 

dan moet als zijn en zodan moet zoals zijn. Ik speel hier met de verwarring die bij veel mensen bestaat over dan en als. Ze zeggen bijvoorbeeld groter als ik of even groot dan ik.

 

dit rekening moet deze rekening zijn. Aan dit soort rare taalfouten kun je zien dat een brief of mailtje nooit van een serieuze bank kan komen.

 

inactieve activiteit is onzin.

 

is plaatsgevonden moet natuurlijk zijn: heeft plaatsgevonden of is gebeurd.
Toelichting bij het spreekwoord:

 

Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.

 

Wie goedgelovig is (iets meent), kan denken dat rijkdom dichtbij is, maar de waarheid kan veraf liggen. De steden Menen en Kortrijk liggen dicht bij elkaar; Waregem ligt ook in West-Vlaanderen, maar meer naar Gent toe.

 

Het ‘foute’ dicteegedeelte herschreven

 

Zin 4: 4 fouten te verbeteren

 

Als men insinueert dat u heimwee heeft naar de leraar Nederlands als feniks, met wie het zo is gegaan dat hij werkeloos achter de geraniums zit, moet u niet paranoïde reageren, aangezien die accusatie vrijwel een cliché is.

 

Zin 5: 5 fouten te verbeteren

 

Het was veelbetekenend hoe alle media onwillig reflecteerden op de krankjorume tekst van het Koningslied, over welks begeestering de godganse participatiemaatschappij streste.

 

Alternatieve verbeteringen: elk/ieder medium reflecteerde; onwelwillend; zich opwond

 

Zin 6: 3 fouten te verbeteren

 

U hoort onzes inziens tot het gardekorps Nederlanders die menen dat de campertiaanse schrijfwijze van het adjectief verrukkelijk - het megafonetische neologisme vurrukkulluk - als voorkeurspelling te verkiezen was geweest.

 

Alternatieve verbetering: u bent onzes inziens een van het gardekorps

 

Zin 7: 3 fouten te verbeteren

 

Het is niet zozeer een fascinatie voor spelling als wel het tot in de finesses breidelen van grammaticale valstrikken dat ons steeds opnieuw beschermt tegen een Babels imbroglio; en wel omdat dit przewalskipaardenmiddel de enige wapening tegen nepmailtjes concretiseert.

 

Zin 8: 3 fouten te verbeteren buiten de nepboodschap

 

Bijgevolg beseft u een pseudobancaire poging tot phishing zorgeloos te kunnen deleten als u leest : “Er is een inactieve activiteit op dit rekening plaatsgevonden.” Want zoals onze zuiderburen zeggen: Menen ligt dicht bij Kortrijk maar verre van Waregem.

 

Alternatieve verbetering: realiseert u zich
- - - - - -

 

Taalverwarring in Het Groot Dictee van 2013

 

door Anneke Neijt

 

Dit jaar volop moeilijke woorden in Het Groot Dictee. De jury hoefde slechts voorstellen te doen voor vereenvoudiging en vast te stellen wat de juiste spelling is. Nu alles achter de rug is, vertel ik graag meer over de tekst vanuit mijn dubbelrol van jurylid en wetenschapper.

 

Om goed commentaar te geven moet je weten wat het doel is van de tekst. Waarom schrijft iemand deze tekst en wie zal hem lezen? Het dictee van Kees van Kooten is geschreven voor een groot publiek van dicteeliefhebbers. Het gaat om een spel van vormen met een betekenis, waarover wel het een en ander taalkundig toe te lichten valt. Welke bewoordingen kiest de schrijver en wat waren de andere mogelijkheden?

 

Er staat – andere mogelijkheid	Toelichting
przewalskipaardenmiddel – przewalskipaardpaardenmiddel	Wil je benadrukken dat het een paardenmiddel is? Of is het gewoon een middel waarbij het woord przewalskipaard gebruikt is?
na koffie gedronken te hebben – na de koffie	Een beknopte bijzin is lastiger dan een zinsdeel zonder werkwoord. Hier bovendien de vervelende bijbetekenis dat Het Groot Dictee koffie drinkt.
het Groot Dictee – Het Groot Dictee	Hoort het lidwoord bij de naam? Kijk even na – hoe noemen de organisatoren van het Dictee dit evenement? (In het juryrapport stond het, maar Het is ook goed gerekend.)
niettegenstaande – niettegenstaande dat – ondanks dat (dan behoud je dat negatieve) – hoewel (klinkt positiever)	Het is mogelijk om ingebedde zinnen te beginnen met een voorzetsel, maar duidelijker is het om daar het voegwoord dat aan toe te voegen. Bijv. Doe de lichten uit voor(dat) je weggaat.
macedoine, thesaurus, bêtises, journaille, raillerend, exposé, piteuze, accusatie, enz. – mengelwerk, schatkamer, dommigheden, persmuskieten, spottend, uiteenzetting, deerniswekkende, beschuldiging, enz.	Overmatig gebruik van leenwoorden leidt tot de reactie (op Twitter): “Ik doe pas weer mee als Het Groot Dictee in het Nederlands is.” Er zijn mooie inheemse woorden met dezelfde betekenis. Gemakkelijker te begrijpen, ook al gaat het om woorden die zelden gebruikt worden, zoals mengelwerk. Minder geschikt als dicteewoord.
initiëren – beginnen	Het inheemse woord beginnen drukt de betekenis beter uit. Het leenwoord initiëren betekent ‘invoeren’ of ‘inwijden’ en dan gaat het om een situatie waarin iemand voor het eerst begint met iets.
anno hodie,  quid pro quo – anno nu, voor wat hoort wat	(Potjes)latijn. Niet iedereen zal deze uitdrukkingen begrijpen.
postale verbiage – per post verstuurd gewauwel – omhaal van woorden in brieven	Mooi dat verbiage net als wiewauwen verband houdt met wauwelen.
anastrofes, zeugmata, polysyndetons, anakoloeten, contaminaties, emenderen	Vaktermen die toelichting behoeven wanneer de tekst bedoeld is voor lezers die niet geschoold zijn op dit terrein.
gardekorps Nederlanders – Nederlandse garde – korps van Nederlanders	Is gardekorps een contaminatie? Het gaat toch niet om de elite-eenheid uit het Pruisische of Napoleontische leger?
het breidelen van grammaticale valstrikken beschermt ons tegen een Babels imbroglio – ???	Er staat zoiets als: het onder controle houden van grammaticale valstrikken beschermt ons tegen een Babylonische spraakverwarring. Dat klopt toch niet? In de zin daarna wordt uitgelegd dat de Babylonische spraakverwarring een beschermende werking heeft.
u beseft iets te kunnen deleten – u beseft dat u iets kunt wissen	Bij beseffen is een beknopte bijzin minder gebruikelijk dan een ingebedde zin met het voegwoord dat.

 

 

Kijk nog eens naar de zin met breidelen. De bedoelde zinsdelen staan er wel, maar in de verkeerde volgorde en met de verkeerde functie. Dat doet me denken aan letterverhaspelingen zoals Vlgones een oznrdeeok op een Eglnese uvinretsiet mkaat het neit uit in wlkee vloogdre de ltteers in een wrood saatn. Opmerkelijk: of het nu om een verhaspeling van letters of een verhaspeling van zinsdelen gaat – de boodschap komt wel over, al kost dat meer moeite. Wat verboden is in wetenschappelijke teksten, kun je in dicteeteksten gerust doen.

 

 

Het dictee van Van Kooten is genieten voor de liefhebber van teksten met een interne systematiek en dubbele bodems. Een onlogische zin past gewoon in het betoog - zo zijn vorm en betekenis met elkaar in overeenstemming. Wat mij betreft, een prachtig dictee. Extra leuk dat het dictee leidde tot discussies over taalkundige kwesties. Meer daarover op het weblog van de afdelingNederlandse taal en cultuur van de Radboud Universiteit Nijmegen.

 

De tekst, meer uitleg en het juryrapport vindt u hier. Ook is de uitzending te bekijken en worden de spelregels uiteengezet, met extra informatie bij de versie van 2013.