De ladder naar lust

 

Na het verorberen van de laatste schep hete bliksem – een brijige stamppot, in den beginne gecreëerd door een chef-kok die ten eeuwigen dage het ovenvuur na aan de schenen moet worden gelegd – nam mijn vader zijn bijbel ter hand.

 

‘Jakobs droom te Betel, Genesis 28 vers 12. De jakobsladder. Jakob gaat slapen met zijn hoofd op een steen en ziet in zijn droom een ladder waarover engelen op en neer gaan’, zei hij onderwijzend tegen de kleintjes.

 

‘God staat boven aan de ladder en belooft hem het land waarop hij ligt. Daarna wordt de steen door Jakob geolied.’ Mijn oudste broer fluisterde: ‘Die zevenslaper heeft zo dadelijk geen brillantine meer nodig.’

 

Ik stelde me intussen voor dat ik neergevlijd, doezelend in de exquise, zurige sfeer van winterkost, met mijn hoofd boven op de grote kei lag die in onze schuur het vat afdekte waarin melkzuurbacteriën tekeergingen in fijngesneden wittekool.

 

Jaren later, toen mijn vaders Schriftlezing allang was verstomd, zag ik de oudtestamentische scène luchthartig geïnterpreteerd terug in een plafondschildering in het bisschoppelijk paleis van Udine.

 

In Tiepolo’s Bijbelse werk ‘De droom van Jakob’ ontwaarde ik wat ik van jongs af aan al vermoedde: dat deze gedweeë wezens allerminst onzijdig zijn, maar beschikken over mollige vrouwenkuiten.

 

Bij een enkele vieve engel zag je zelfs, klip-en-klaar in de roze schemer van de opwaaiende gewaden, dat het soigneren van het schaamhaar nog niet tot het koninkrijk der hemelen was

doorgedrongen.

 

Het waren geen Godsgezanten, maar bacchanten, ladderzat op weg naar de furieuze, in het uitdeinend heelal weerkaatsende geluidsorgie van Jimi Hendrix, de meester van de gitaarriff, die ziel en zaligheid uit zijn schrepele lichaam perste.

 

---

 

UITLEG

 

Het Groene Boekje noemt naast boerenkool, bloemkool en dergelijke ook rodekool. Van Dale heeft ook wittekool.

 

Al deze woorden moeten volgens de jury aaneen worden geschreven als je ze uitspreekt als één woord, dat wil zeggen: met één woordaccent.
Je kunt dat horen als je de woorden in een zin zet.

 

Er is een verschil tussen 'een hele wittekool' en 'een heel witte kool'. (de beklemtoonde lettergrepen zijn onderstreept)

 

Hartenpijn

 

Nadat ik jarenlang zielenknijpers had geconsulteerd voor een aandoening die in negentiende-eeuwse traktaten als spleen wordt omschreven, besloot ik mijn heil niet langer in antidepressiva te zoeken.

 

Ik zocht een Mariaheiligdom waar ook steilorige vroegeenentwintigste-eeuwse niet-gelovigen zich konden neervlijen om de genezing af te smeken van levercirrose, ontstoken bronchiën, X-benen of een acuut accres van genitale wratten.

 

Op advies van Chaucer, Groot-Brittanniës meest gelauwerde laatmiddeleeuwse dichter, plande ik mijn pelgrimstocht in april, de uitgelezen maand om naar een bedevaartsoord te trekken, of dat nu ligt in mediterraan of Saharaans gebied.

 

Als fan van Hugo Claus’ Oostakkerse gedichten lokte mij het Oost-Vlaamse Oostakker met zijn neogotische Onze-Lieve-Vrouwekerk, al spelen de pennenvruchten van onze betreurde bard veelal in een rabelaisachtig sodom en gomorra.

 

Ik hing een schapuliermedaille om, speldde wat blingbling op mijn revers, leerde het Onzevader uit mijn hoofd, boekte overnachtingen in een x-aantal lowbudgetkloosters en sloot me aan bij een colonne ultradevote adellijke pelgrims.

 

Hoewel ik me had voorgenomen alleen bij het ecclesiastische en eschatologische stil te staan, bezweek ik voor de seduisante elixers, de eau des carmes en de geuzelambiek die rooms-katholieke monniken ’s avonds serveerden.

 

Overdag bestreed ik gênante katers en werd mijn queeste nu ook door een pernicieuze zondelast bezwaard, zodat ik rozenhoedjes mompelend voortsjokte naar mijn eindbestemming, die als een eldorado almaar elusiever werd.

 

Kon een jozefshuwelijk me verlichten, wilde ik weten van een getonsureerde benedictijnerabt, waarop hij me in zijn gebronsde armen sloot en mijn larmoyante weltschmerz godzijdank eindelijk voorgoed vervloot.

Carrière

 

Het mistte zo, dat ik de afslag miste; die zin liet mij kennismaken met het dictee, waardoor ik stante pede van school af wilde, vanwege te veel voor-de-gek-houderij, al kende ik alle jaartallen van Krimoorlog tot Bokseropstand.

 

Spellen was een ambigue zaak: in automatischepiloottoestand lukte het me vanzelf, maar zodra ik erover nadacht, weifelde ik of gênant zo’n fransozendakje had of niet; ja al die pietje-preciezerige accenten vond ik stupide, maar het gedoe met dat al of niet aaneenschrijven nog wel het stupiedst.

 

Voortijdige schoolverlaters zijn dappere dodo’s op weg naar Bommelskonten; maar uiteindelijk raakte ik toch nog keurig netjes getrouwd, met een baan onder de balkenendenorm maar wel dicht daarbij, en met collegaatjes die ervan uitgaan dat ik geen cultuurbarbaar ben; ik ben tenslotte Tweede Kamerlid.

 

Dat fraaie traktement is meegenomen, want mijn eega is een funshopper; niet zo’n barbiepop die alle braderieën afstruint waar Jan en alleman wel een paar eurootjes kan stukslaan, maar een cliënte van pico bello etablissementen.

 

Tweemaal ’s weeks gaat ze een dagje statten, waarbij ze als een kenau in exprestempo alle jezusfreaks die de Heer en Zijn werken prijzen omverloopt, diverse rollatorrijpe oudjes meesleurend die aan het nordicwalken zijn, en dat alleen omdat ze een nieuw eau de toiletteje heeft gespot.

 

Zwaarbeladen keert ze huiswaarts, sprenkelt eau de cologne uit de eau-de-colognefles en begint op internet eBay af te schuimen voor een zo goed als nieuw Blu-rayspelertje.

 

Als manlief ben ik de financiële kop-van-jut, al kent haar koopdrift één pluspunt: jaarlijks kunnen we voor een extra vakantietje eropuit gaan van het geld dat onze koters met haar luxevoorwerpen op de vrijmarkt terugverdienen.

 

Mijn huwelijk mag direct uit Dantes Hel komen, die schooldag waarop het dictee me ging tegenstaan, was wel het grootste debacle van mijn leven, want als ik toentertijd beter had leren spellen, was ik allang politicus af en nu een wat minder gedweeë geldschieter.

 

Uitleg

 

Zin 1
Het mistte zo, dat ik de afslag miste; die zin liet mij kennismaken met het dictee, waardoor ik stante pede van school af wilde, vanwege te veel voor-de-gek-houderij, al kende ik alle jaartallen van Krimoorlog tot Bokseropstand.

 

Eerst mistte met twee t’s, verleden tijd van misten, dan miste met een t, verleden tijd van missen.

 

kennismaken is een versteende woordgroep die aan elkaar wordt geschreven

 

stante pede is de Latijnse uitdrukking voor ‘op staande voet’. Ontleende woordgroepen behouden meestal hun spatie.

 

van school af wilde en niet van school afwilde. Het werkwoord afwillen komt niet voor. Het gaat hier ook om ‘iets willen’ niet om ‘iets afwillen’. Af hoort dus niet bij willen.

 

te veel: twee woorden. Zonder spatie zou teveel een zelfstandig naamwoord zijn dat ‘overschot’ betekent: het teveel.

 

In voor-de-gek-houderij zit een woordgroep van vier woorden. Vandaar de drie streepjes daartussen.

 

Krimoorlog is met een hoofdletter, om twee redenen. Ten eerste is het de naam van een historische gebeurtenis, en ten tweede is het een samenstelling met een aardrijkskundige naam als eerste lid. Er hoeft geen streepje tussen een naam en het volgende deel van de samenstelling.

 

De Bokseropstand is eveneens een historische gebeurtenis, met een hoofdletter. We schrijven ks, niet x, dat is Engels. De Bokseropstand, rond 1900, was georganiseerd door een Chinese nationalistische beweging die zich ‘Vuisten van gerechtigheid en harmonie’ noemde. Boksers die met vuisten te maken hebben schrijven we met ks, de hondensoort is met een x.

 

Zin 2
Spellen was een ambigue zaak: in automatischepiloottoestand lukte het me vanzelf, maar zodra ik erover nadacht, weifelde ik of gênant zo’n fransozendakje had of niet; ja al die pietje-preciezerige accenten vond ik stupide, maar het gedoe met dat al of niet aaneenschrijven nog wel het stupiedst.

 

ambigue zonder deelteken, want ue is niet een van de veertien verwarrende letterparen waar een deelteken moet worden geschreven.

 

automatischepiloottoestand: samenstellingen met een woordgroep van twee leden worden aaneengeschreven. Die woordgroep is hierautomatische piloot.

 

weifelde is met –ei-. Twijfelen, dat ongeveer hetzelfde betekent, is met een lange –ij-.

 

gênant met dakje op de –e- want het woord is afgeleid van gêne, dat zonder fransozendakje verkeerd uitgesproken zou kunnen worden.

 

pietje-preciezerige is afgeleid van pietje-precies, met een –z-, net als bijprecieze. Zonder hoofdletter, omdat piet hier als soortnaam gebruikt wordt, het gaat om een soort mens, niet om een uniek mens. Pietje-precies staat met een verbindingsstreepje in de woordenlijst, omdat het een vaste woordgroep is van inheemse woorden die samen één begrip vormen.

 

aaneenschrijven: één woord, het is hier een zelfstandig naamwoord.

 

stupiedst en niet stupidest. Deze vorm staat in de Grote Van Dale.

 

Zin 3
Voortijdige schoolverlaters zijn dappere dodo’s op weg naar Bommelskonten; maar uiteindelijk raakte ik toch nog keurig netjes getrouwd, met een baan onder de balkenendenorm maar wel dicht daarbij, en met collegaatjes die ervan uitgaan dat ik geen cultuurbarbaar ben; ik ben tenslotte Tweede Kamerlid.

 

Bommelskonten met een hoofdletter, want het is een (verzonnen) aardrijkskundige naam. Hij is naar Bommelskonten betekent: hij spijbelt.

 

balkenendenorm balkenende moet hier zonder een hoofdletter want het is niet een norm die op de heer Balkenende van toepassing is, maar een soort norm, genoemd naar degene die hem heeft ingesteld. Daarom vervalt de hoofdletter in de persoonsnaam. Twee zelfstandig naamwoorden die samen een nieuwe betekenis hebben, worden aan elkaar geschreven (naar het voorbeeld van bagage + drager = bagagedrager)

 

collegaatjes met dubbel aa, want anders zou er ‘gatjes’ gelezen kunnen worden. Een lettergreep die eindigt op /aa/, /ee/, /oo/, of /uu/ voor het achtervoegsel –tje wordt als gesloten beschouwd, dat wil zeggen: alsof hij eindigt op een medeklinker. In een gesloten lettergreep verdubbelt de klinker (zoals in ik ga, hij gaat).
Een apostrof gebruiken we alleen in bijzondere gevallen.

 

ervan uitgaan niet: er vanuit gaan, want ‘uitgaan’ is het werkwoord, zoals blijkt uit uitgaan van iets.

 

tenslotte betekent hier ‘immers’ en wordt daarom aan elkaar geschreven. Wanneer het woord ‘tot slot’ betekent, moet het wel met twee woorden worden geschreven.

 

Tweede Kamerlid, woordgroepen die met hoofdletters geschreven worden behouden hun spaties wanneer er een samenstelling mee gemaakt wordt. Op dezelfde wijze worden bijvoorbeeld gevormd Prins Bernhardfonds en Guido Gezellestraat. De dubbele hoofdletter geeft aan dat die twee woorden een naam vormen.

 

Zin 4
Dat fraaie traktement is meegenomen, want mijn eega is een funshopper; niet zo’n barbiepop die alle braderieën afstruint waar Jan en alleman wel een paar eurootjes kan stukslaan, maar een cliënte van pico bello etablissementen.

 

traktement is een van de weinige bastaardwoorden die met –kt- geschreven worden en niet met –ct-. Meestal krijgen de klanken -ect- en -act- een c.

 

eega: twee –e-’s, want het is een samenstelling van ee dat ‘wet’ of ‘huwelijk’ betekent en de verkorte vorm van gade, het oude woord voor één van een paar.

 

barbiepop: staat met een kleine letter in het Groene Boekje, omdat barbieeen soortnaam is geworden.

 

braderieën met dubbel-ee. O, omdat de klemtoon op de laatste lettergreep (–ie-) ligt, wordt er een e toegevoegd.

 

Jan en alleman: met een hoofdletter J, omdat Jan hier nog steeds een naam is. Je kunt niet zeggen: daar is een jan en alleman. Dat is anders bij een pietje-precies en een barbie.

 

eurootjes de namen van munten schrijven we met een kleine letter. Twee –o-’s, om dezelfde reden dat collegaatjes twee –a-’s krijgt.

 

stukslaan moet aan elkaar; het staat als werkwoord in het Groene Boekje.

 

pico bello betekent ‘piekfijn, heel mooi’. De woordgroep doet Italiaans aan, maar is een Nederlandse verzonnen combinatie.

 

etablissementen wordt in het Frans met een accent op de –e- geschreven. De meeste van dat soort accenten zijn in de loop der tijd geschrapt. De dubbele –s- komt ook uit het Frans. Voor de Nederlandse uitspraak van de –ie- klank is het niet nodig, maar de dubbele -s- voorkomt wel dat iemand een –z- gaat uitspreken.

 

pico bello etablissementen los van elkaar. Het is een woordgroep binnen een woordgroep, net als stante pede berichtgeving.

 

Zin 5
Tweemaal ’s weeks gaat ze een dagje statten, waarbij ze als een kenau in exprestempo alle jezusfreaks die de Heer en Zijn werken prijzen omverloopt, diverse rollatorrijpe oudjes meesleurend die aan het nordicwalken zijn, en dat alleen omdat ze een nieuw eau de toiletteje heeft gespot.

 

Tweemaal Tweemaal in de betekenis twee keren moet aaneengeschreven worden. Wanneer het om een rekensom gaat, twee maal twee is vier, wordt deze woordgroep wel los geschreven.

 

statten heeft te maken met stad. Volgens der regel van de vormovereenkomst (handen/hand) zou je hier een d verwachten. Toch isstadten niet goed. Het woord wordt al lange tijd met een t uitgesproken en dit is daardoor de regel geworden. Ook in een aantal andere gevallen is dit zo,Net als in bijvoorbeeld bij beeld/beeltenis, autoped/autopetten.

 

kenau met –au-, het woord is afkomstig van een naam. Kenau Simonsdochter Hasselaar streed moedig tijdens het beleg van Haarlem in 1572 en 1573 meldt Van Dale. Het lidwoord een maakt dat kenau hier als soortnaam wordt gebruikt, daarom krijgt het geen hoofdletter.

 

exprestempo is een samenstelling, dus aaneen.

 

jezusfreaks is eveneens een samenstelling. Zonder hoofdletter volgens het Groene Boekje.

 

Heer met een hoofdletter. De regel is dat we een naam voor een heilig persoon of een heilig begrip met een hoofdletter schrijven. De regel heeft betrekking op namen voor God of een godheid, op voornaamwoorden die naar de godheid verwijzen (daarom krijgt ook Zijn een hoofdletter) en op namen voor andere heilige begrippen waarvoor men respect of ontzag wil uitdrukken.

 

omverloopt aaneen want omverlopen staat als werkwoord in het GB.

 

rollatorrijpe aaneen, want een combinatie van een zelfstandig naamwoord en een bijvoeglijk naamwoord schrijven we aaneen (citroengeel bijvoorbeeld).

 

nordicwalken staat nog niet in de handboeken. Doordat er het voor staat, weet je zeker dat het woord aaneen moet (net als het hardlopen). Bovendien is het een onscheidbaar werkwoord, zoals blijkt uit iedereen nordicwalkt tegenwoordig, en niet iedereen walkt nordic tegenwoordig.

 

eau de toiletteje staat zo in het Groene Boekje. De spelling van dit woord strookt niet met de uitspraak.

 

Zin 6
Zwaarbeladen keert ze huiswaarts, sprenkelt eau de cologne uit de eau-de-colognefles en begint op internet eBay af te schuimen voor een zo goed als nieuw Blu-rayspelertje.

 

zwaarbeladen staat zo in het Groene Boekje, het is een versteende woordgroep.

 

eau de cologne is een ontleende woordgroep. Ontleende woordgroepen behouden gewoonlijk de spaties uit de vreemde taal.

 

eau-de-colognefles is een samenstelling met een uitheemse woordgroep als eerste deel. Dan moeten er koppeltekens tussen de woorden staan. Samenstellingen met een inheemse woordgroep als eerste deel, zoalsvanderwaalskracht schrijven we wel zonder koppeltekens.

 

internet met een kleine letter. Het is niet gebruikelijk om een hoofdletter te schrijven en het staat zo in het Groene Boekje.

 

eBay is een naam, dus andere spellingen zijn niet fout gerekend.

 

Blu-rayspelertje. Blu-ray is de naam van een nieuwe techniek van aflezen, met een blauwe laserstraal. Met een hoofdletter en een streepje omdat het om een merknaam gaat. Andere spellingen van deze naam zijn niet fout gerekend. Een koppelteken tussen Blu-ray en spelertje is wel fout gerekend, omdat tussen een naam en de rest van de samenstelling geen koppelteken hoeft te staan.

 

Zin 7
Als manlief ben ik de financiële kop van jut, al kent haar koopdrift één pluspunt: jaarlijks kunnen we voor een extra vakantietje eropuit gaan van het geld dat onze koters met haar luxevoorwerpen op de vrijmarkt terugverdienen.

 

manlief is een samenstelling en wordt aaneengeschreven.

 

financiële met een deelteken, om te voorkomen dat iemand fie-nan-cie-leleest.

 

kop-van-jut wordt met koppeltekens geschreven. Het is de aanduiding van de krachtmachine die je op kermissen aantreft. Alleen wie heel hard kan slaan, raakt de bel. Versteende woordgroepen van inheemse woorden worden gewoonlijk met koppeltekens geschreven, anders dan de versteende woordgroepen van uitheemse woorden zoals eau de cologne.

 

één met twee accenttekens omdat het woord nadruk heeft en onderscheiden moet worden van het lidwoord een met een toonloze –e-.

 

vakantietje zonder apostrof voor –tje. Er wordt geen verkeerde uitspraak opgeroepen als de apostrof ontbreekt.

 

eropuit gaan lijkt erg op ervan uitgaan uit zin 3. De woordgroep eropuitstaat aaneengeschreven in GB. Er zijn syntactische verschillen. De zin Hij wilde uitgaan van iets is mogelijk, maar Hij wilde uitgaan op iets betekent iets anders.

 

luxevoorwerpen is een samenstelling die voorkomt in Van Dale.

 

vrijmarkt aaneen want het is een samenstelling, anders dan de woordgroep vrije markt.

 

terugverdienen is een aaneengeschreven werkwoord.

 

Zin 8
Mijn huwelijk mag direct uit Dantes Hel komen, die schooldag waarop het dictee me ging tegenstaan, was wel het grootste debacle van mijn leven, want als ik toentertijd beter had leren spellen, was ik allang politicus af en nu een wat minder gedweeë geldschieter.

 

Direct mocht voor 1995 ook met een –k-. Dat is nu uitgesloten in het Groene Boekje.

 

Dantes Hel Een apostrof bij Dantes is niet nodig voor een correcte uitspraak. Hel mag ook met een kleine letter geschreven worden. Wie het boekdeel van Dantes meesterwerk bedoelt, schrijft Hel met een hoofdletter.

 

Dictee is net als direct een bastaardwoord, waarin heel vaak –ct- als combinatie voorkomt (traktement is een uitzondering op die regel).

 

Debacle had tot 1995 een fransozendakje, maar dat is verdwenen omdat het niet nodig is voor de uitspraak.

 

Toentertijd klinkt als toendertijd maar het moet met een –t- worden geschreven. Het is ontstaan uit de woordgroep toen, te dier tijd. Dus eigenlijk drukt het woord twee maal het begrip ‘toen’ uit.

 

Allang wordt aaneen geschreven omdat het hier gewoon ‘al’ betekent, in een iets versterkte vorm. In dit geval is de betekenis niet zozeer ‘reeds lange tijd’, maar ‘beslist, ongetwijfeld’. Ook in deze betekenissen wordtallang aaneengeschreven.

 

Politicus af wordt niet met een koppelteken geschreven. Het woord af hoort wel bij politicus, maar het staat niet in het rijtje van bijzondere achtervoegsels zoals president bij minister-president.

 

Gedweeë met drie e’s omdat gedwee eindigt op twee e’s en daar nog een –e als achtervoegsel bijkomt. Het deelteken geeft aan dat de lettergreepgrens daarvoor ligt.

 

--

 

zo goed als/ zogoed als: de twee zijn te verdedigen, maar zogoed staat niet als één woord in het Groene Boekje, dus heeft de jury gekozen voor zo goed als...

Kakofonie

 

1.  De tijden zijn in zoverre interessant dat ze kakofonisch zijn; je moetbijwijlen je oren dichtstoppen tegen het tenhemelschreiende geblablavan de muezzins van de eeuwige vergelding in het ene oor en dat van defilistijnen van het geperoxideerde ressentiment in het andere.

 

2.
Geüpgradede Hoekse en Kabeljauwse twisten: de shoarmabakkersversus de aardappeleters, allen met vuvuzela’s bewapend; hunzuurstofarme hersentjes verkleinen je wereld en brengen haar binnen de afrastering van hun woestijngod of hun karikaturale weergave vanjoods-christelijke axioma’s en verlichtingsidealen.

 

3.
Die boeroepers nemen het licht juist weg met hun stijlmiddelen van deprovocatie en de daarbij behorende inflatoire hyperbolen, terwijl de man in het midden, de verdediger van de orde, mijmert over een vreedzamestadssamenleving zoals bijvoorbeeld het
Oost-Galicische Lemberg eens was.

 

4.
Lemberg, dat multinationale en multilinguïstische Habsburgse babylon, die co-existentie van Asjkenazim, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs – door en door tolerant uit noodzaak en goede wil, laisser faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco.

 

5.
Nochtans werden de tijden ook toentertijd interessant en viel de stad achtereenvolgens toe aan het gerestaureerde Polen, nazi-Duitsland en de
Sovjet-Unie – haar namen waren Lemberg, Lwów en Lviv, de Polen en Armeniërs waren verdreven en de Joden uitgeroeid.

 

6.
Hun huizen werden nu bewoond door Oekraïners; enigszins beduusdnamen zij die verrukkelijke, lege stad in. Lemberg werd het failliet van de vroegtwintigste-eeuwse multiculturaliteit, alleen zijn begraafplaatsen spreken nog in vele talen.

 

7.
Wie zullen straks de halflege flatwijken van Amsterdam, Culemborg dan wel Gouda innemen als hun bewoners zijn verjaagd door de dompteursvan de thymotische woede, wier dromen de nachtmerries van de
eerste-, tweede- en derdegeneratieallochtonen zijn?

 

8.
Opzichtig negeren zij die wet van consciëntieus bestuur die door hettaoïsme wordt gepostuleerd: regeer de staat zoals je een klein visje bakt (behoedzaam).

 

Uitleg

 

Kakofonie

 

Zin 1. 
De tijden zijn in zoverre interessant dat ze kakofonisch zijn; je moet bijwijlen je oren dichtstoppen tegen het tenhemelschreiende geblabla van de muezzins van de eeuwige vergelding in het ene oor en dat van de filistijnen van het geperoxideerde ressentiment in het andere.

 

in zoverre is een vaste verbinding. Hier staat een spatie na het eerste woord, zoals in voor zover en tot zover. Maar dat is niet altijd zo. Er bestaan geen sluitende regels voor het aaneenschrijven van werkwoorden, bijwoorden en bijvoeglijke naamwoorden. Andere vaste verbindingen in deze zin zijn bijwijlen, dichtstoppen en tenhemelschreiend. Die schrijven we zonder spatie.

 

kakofonisch is afgeleid van kakofonie, een Grieks woord voor ‘slecht geluid’, dat in het Nederlands vooral wordt gebruikt om een situatie aan te geven waarin iedereen door elkaar heen spreekt. Er is een Nederlands radioprogramma dat Kakafonie heet, vandaar dat de titel van dit dictee met name voor de Nederlandse deelnemers lastig te schrijven was.

 

geblabla bevat een reduplicatie, een herhaling. Reduplicaties worden aaneengeschreven, niet met een koppelteken. We schrijven hapsnap, tiptop, tjoeketjoek en dergelijke ook aaneen. Geen koppelteken achter ge, omdat we dat ook niet gebruiken in bijvoorbeeld gezwam of gezeur.

 

muezzins betekent ‘moskeebeambten’. Je spreekt het uit als [mowedzin] of als [moewedzin]. Je schrijft het met u-e en een dubbele zz. Geen trema, want u-e kun je niet als één klinker uitspreken.

 

filistijnen zijn ‘niet-gelovige tegenstanders’. Het woord is bekend van de uitdrukking naar de filistijnen gaan ‘kapot gaan’. Geen hoofdletter, want met dit woord wordt hier niet een bepaald volk bedoeld, maar een groep lastige mensen.

 

geperoxideerde, ‘met peroxide gebleekte’, moet met een enkele r, omdat het woord is opgebouwd uit per en oxide. Geen y, de spelling van oxide is vereenvoudigd in 1995, waardoor woorden als asteroïde, bromide, chloride nu allemaal met i zijn.

 

ressentiment betekent ‘wrok’. Het woord is opgebouwd uit re ‘terug’ en sentire ‘voelen’, maar we schrijven het toch met een dubbele s, omdat we het al in de zeventiende eeuw uit het Frans hebben overgenomen, en daar schrijven ze het ook met een dubbele s.

 

Zin 2.
Geüpgradede Hoekse en Kabeljauwse twisten: de shoarmabakkers versus de aardappeleters, allen met vuvuzela’s bewapend; hun zuurstofarme hersentjes verkleinen je wereld en brengen haar binnen de afrastering van hun woestijngod of hun karikaturale weergave van joods-christelijke axioma’s en verlichtingsidealen.

 

Geüpgradede schrijf je met een lettergreep te veel, ge-up-gra-de-de, omdat het Engelse woord grade, waar je één lettergreep hoort, geschreven wordt met twee lettergrepen: gra-de. Er staat een trema op de u om te vermijden dat je [eu] gaat lezen. De inburgering van Engelse woorden in onze taal verloopt moeizaam, zoals dit woord laat zien. In het echte leven zou je kunnen zeggen: verbeterde, maar voor het Groot Dictee kiest de auteur natuurlijk het moeilijkste woord.

 

Hoekse en Kabeljauwse twisten zijn bekend uit de Nederlandse geschiedenisboekjes. Het gaat om de verwarrende situatie van oorlog tussen aanhangers van Margaretha van Henegouwen en aanhangers van haar zoon Willem V. Deze twisten vonden plaats in Zuid-Holland en Zeeland rond 1350. Tijd voor een upgrade dus. De spelling is zoals je die verwacht, met hoofdletters omdat het de naam is van een bepaalde serie veldslagen.

 

shoarma, het Turkse vleesgerecht dat je met s-h-o schrijft, terwijl je sjw of sjo uitspreekt, [sjwar-ma] of [sjoo-war-maa]. Geen liggend streepje tussen shoarma en bakker, want het is een gewone samenstelling, zoals pasteibakker.

 

allen moet hier met een N. Het woord is zelfstandig gebruikt en verwijst naar mensen.

 

De vuvuzela, de oorverdovende toeter, is een nieuwe uitvinding. Het woord komt nog niet in alle woordenboeken voor, maar het is in het afgelopen jaar in alle kranten genoemd.

 

zuurstofarme gewoon aaneen. Alleen wanneer er een probleem zou kunnen zijn voor de lezer, is het koppelteken verplicht.

karikaturale is afgeleid van karikatuur. Dat is een spotprent of een beschrijving waarin iets of iemand belachelijk wordt gemaakt. We schrijven het met tweemaal een k.

 

joods-christelijke met een koppelteken, omdat het om gelijkwaardige delen gaat. “Joods of christelijk” is de betekenis. Er staan geen hoofdletters omdat we die nooit schrijven voor de benaming van een godsdienst, een overtuiging of een cultuurstroming. Deze regel moet u onthouden, want er komen nog voorbeelden van in dit dictee.

 

axioma’s bevat een x. Het woord betekent hier ‘onomstotelijke waarheden, niet ter discussie staande principes’.

 

verlichtingsidealen. Het gaat hier om idealen zoals in het tijdperk van de verlichting, het eind van de 17de en de 18de eeuw, dus. Verlichting schrijven we met een kleine letter, omdat het gaat om een geestelijke stroming en om de aanduiding van een historische periode.

Zin 3. 
Die boeroepers nemen het licht juist weg met hun stijlmiddelen van de provocatie en de daarbij behorende inflatoire hyperbolen, terwijl de man in het midden, de verdediger van de orde, mijmert over een vreedzame stadssamenleving zoals bijvoorbeeld het Oost-Galicische Lemberg eens was.

 

boeroepers aaneen, het woord is vergelijkbaar met jaknikkers. Koppeltekens gebruiken we liever niet dan wel.

 

provocatie met een c. Er is een eenvoudige vuistregel: alle leenwoorden op -catie, -catief en -caat zijn met een c.

 

inflatoire hyperbolen ‘overdrijvingen die de inflatie bevorderen’

mijmert met een lange ij.

vreedzaam is met v, omdat het verwant is aan vrede, niet aan wreedheid.

 

bijvoorbeeld is in één woord.

 

stadssamenleving is met een dubbele s. Samenstellingen met stad als eerste deel krijgen gewoonlijk een s erbij. In de uitspraak hoor je twee s’en wanneer de delen gescheiden zijn door bijvoorbeeld een hapering (stads... eh... samenleving).

 

Oost-Galicische is met een koppelteken en twee hoofdletters, omdat Oost-Galicië een aardrijkskundige naam is. Het is een historische benaming voor een streek tussen Polen en Oekraïne. Niet te verwarren met Galicië in het Noorden van Spanje.

 

Lemberg zou je ook kunnen schrijven als Lenberg. Het verschil is niet te horen. We hebben het ook niet fout gerekend.

 

...zoals bijvoorbeeld het Oost-Galicische Lemberg eens was. 'Zoals bijvoorbeeld'  is hier geen tautologie. Vaak zijn 'zoals' en 'bijvoorbeeld' dubbelop: 'Je kunt daar veel vis vangen, zoals bijvoorbeeld baars.'

 

In zulke zinnen is het beter om ofwel 'zoals', ofwel 'bijvoorbeeld' te schrappen:
'Je kunt daar veel vis vangen, zoals baars' of 'Je kunt daar veel vis vangen, bijvoorbeeld baars.'

 

In de dicteezin kun je 'zoals' echter onmogelijk schrappen. Er wordt immers een vergelijking gemaakt. En omdat die vergelijking wordt gemaakt met een stad die als een voorbeeld geldt, kun je hier beslist zeggen: 'mijmeren over een samenleving zoals bijvoorbeeld Lemberg eens was'.

 

Zin 4.
Lemberg, dat multinationale en multilinguïstische Habsburgse babylon, die co-existentie van Asjkenazim, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs – door en door tolerant uit noodzaak en goede wil, laisser faire opgetuigd met een civilisatorische missie en een architectonisch mozaïek van gotiek, neoclassicisme en art deco.

 

multinationaal en multilinguïstisch. Een koppelteken na multi is niet verplicht, en mag in het dictee dus niet geschreven worden. Verplichte koppeltekens zijn er in een zeer beperkte groep voorbepalingen (niet-, non-, bijna-, oud- en ex-). Er moet een trema in multilinguïstisch, omdat u-i anders als ui gelezen had kunnen worden (ling-guis-tie-se).

 

Habsburgs verwijst naar het vorstenhuis dat eeuwenlang Europa regeerde. Het heeft een hoofdletter omdat het een eigennaam is.

 

babylon met een kleine letter, omdat het woord hier niet een bepaalde plaats aanduidt, maar een sóórt stad: een stad met veel talen.

 

co-existentie met een koppelteken, om te voorkomen dat iemand [koek-sis-ten-tsie] leest. Hier geen trema, want het gaat om een voorvoegsel co- dat betekent 'samen' en een bestaand woord, existentie.

 

Asjkenazim, Roethenen, Polen, Duitsers, Armeniërs: met hoofdletters, Het gaat om de bevolkingsgroepen die in Lemberg woonden.

 

door en door tolerant: door en door is een woordgroep die dienst doet als een bepaling bij tolerant. Daarom moet door en door niet aan tolerant vast worden geschreven. In het woordenboek kun je wel vinden door- en doorslecht, maar dat is omdat het woord doorslecht bestaat. 'Doortolerant' bestaat niet.

 

laisser faire is een Franse woordgroep met de betekenis ‘vrijheid van handelen’. In het Frans moet de woordgroep met een koppelteken geschreven worden.

 

civilisatorische missie, een missie die beschaving brengt. Wie civilisatie goed kan schrijven, schrijft civilisatorisch ook goed.

 

architectonisch is afgeleid van architect met een c, zoals de meeste woorden die zo eindigen, vergelijk aspect, effect, insect.

 

mozaïek met een z en een trema om de uitspraak [iek] af te dwingen.

 

gotiek, neoclassicisme en art deco: geen hoofdletters omdat het gaat om namen van artistieke stromingen.

 

 

gotiek is de kunststijl vernoemd naar Gotland. Tot 1954 werd dit woord met een th geschreven.

 

neoclassicisme zonder koppelteken, want alleen een beperkt aantal voorbepalingen wordt van het grondwoord gescheiden met een koppelteken (niet-, non-, bijna-, oud- en ex-).

 

art deco: geen accent op de e.

 

Zin 5.
Nochtans werden de tijden ook toentertijd interessant en viel de stad achtereenvolgens toe aan het gerestaureerde Polen, nazi-Duitsland en de Sovjet-Unie – haar namen waren Lemberg, Lwów en Lviv, de Polen en Armeniërs waren verdreven en de Joden uitgeroeid.

 

nochtans schrijven we niet met th, in tegenstelling met het woord thans.

 

toentertijd betekent gewoon ‘toen’. Het is een klassiek dicteewoord, samengetrokken uit de woorden ‘toen, te dier tijd’. De uitspraak is toendertijd, maar er staat een t in het midden.

 

interessant, nog een klassiek dicteewoord, met 1 r en 2 s'en. Dit woord illustreert het probleem van de verdubbeling van letters in ontleende woorden.

 

nazi-Duitsland met alleen een hoofdletter voor Duitsland, omdat nazi een verkorting is van nationaalsocialist, dat we ook niet met een hoofdletter schrijven omdat het slaat op een politieke overtuiging. Er komt een koppelteken voor de hoofdletter D, omdat hoofdletters nooit direct na een kleine letter kunnen volgen.

Sovjet-Unie met een koppelteken tussen de delen en met twee hoofdletters.

 

Lemberg, Lwów en Lviv: als het hier misging, heeft de jury dat niet fout gerekend.

 

Armeniërs met een trema om de uitspraak [iers] te voorkomen.

 

Joden moet hier met een hoofdletter, omdat hier niet de “aanhangers van het joodse geloof” bedoeld zijn, maar “leden van het Joodse volk”. Omdat de gebruikelijke betekenis van Jodenvervolging en Jodenhaat met het volk te maken heeft, staan die samenstellingen met een hoofdletter in het Groene Boekje

 

-haar namen waren Lemberg,... (zin 5)
-alleen zijn begraafplaatsen...(zin 6)   De eerste keer wordt terugverwezen naar de stad [Lemberg], de tweede keer naar Lemberg.
Namen van steden en de meeste landen zijn onzijdig. Dat zie je aan een wending als 'het Lemberg van vroeger'.
Maar 'stad' is een vrouwelijk woord. En in 'de stad Lemberg' wordt Lemberg beschouwd als een nabepaling bij het kernwoord stad.
Zie ook hier: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/840

 

Zin 6.
Hun huizen werden nu bewoond door Oekraïners; enigszins beduusd namen zij die verrukkelijke, lege stad in. Lemberg werd het failliet van de vroegtwintigste-eeuwse multiculturaliteit, alleen zijn begraafplaatsen spreken nog in vele talen.

 

Oekraïners met een trema op de i en geen volgende e, zoals in de naam Oekraïne. Het woord Oekraïens is wel met ie.

 

enigszins, een bekend dicteewoord, omdat de bijzondere combinatie sz erin voorkomt, zoals in geenszins.

 

beduusd eindigt op een d. Het woord is verwant met duizelen.

 

verrukkelijke met dubbel r, dubbele k en enkele l. Daar kon je dus drie fouten in maken. Het woord duidt iets aan wat je in vervoering brengt (wegrukt).

 

failliet met ill, uit het Frans.

 

vroegtwintigste-eeuwse: dit woord lijkt op vroegmiddeleeuwse, dat je aan elkaar vast schrijft, omdat slechts bij een heel beperkt aantal voorvoegsel een koppelteken moet worden geschreven. Ook vroegtwintigste-eeuwse zou je helemaal aan elkaar vast kunnen schrijven, alleen zouden dan drie e's tegen elkaar botsen. Op die plaats schrijven we wel een liggend streepje.

 

multiculturaliteit zonder koppelteken, vergelijkbaar met multinationaal en multilinguïstisch, die we al hebben gehad.

 

-haar namen waren Lemberg,... (zin 5)
-alleen zijn begraafplaatsen...(zin 6) De eerste keer wordt terugverwezen naar de stad [Lemberg], de tweede keer naar Lemberg.
Namen van steden en de meeste landen zijn onzijdig. Dat zie je aan een wending als 'het Lemberg van vroeger'.
Maar 'stad' is een vrouwelijk woord. En in 'de stad Lemberg' wordt Lemberg beschouwd als een nabepaling bij het kernwoord stad.
Zie ook hier: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/840

 

Zin 7.
Wie zullen straks de halflege flatwijken van Amsterdam, Culemborg dan wel Gouda innemen als hun bewoners zijn verjaagd door de dompteurs van de thymotische woede, wier dromen de nachtmerries van de eerste-, tweede- en derdegeneratieallochtonen zijn?

 

dompteur, dierentemmer, is afkomstig van het Franse werkwoord dompter ‘bedwingen’.

 

thymotische is een weinig bekend woord. Het staat bijvoorbeeld niet in het Groene Boekje en evenmin in de dikke Van Dale. Het is bedacht door de Duitse filosoof Peter Sloterdijk, op basis van het Griekse woord ϑυμος, dat ‘opwelling’ betekent, maar ook ‘ziel, wilskracht, geest, karakter, toorn’. Wie dit goed kon schrijven, staat hier straks misschien met de hoofdprijs in zijn handen.

 

nachtmerrie: het woord is verwant aan mare, ‘verhaal’. In het Middelnederlands was het nachtmare. Het woord voor paarden schrijven we overigens ook met ie.

 

eerste-, tweede- en derdegeneratieallochtonen. Derdegeneratieallochtonen is een samenstelling. Je hoort dat, want het heeft maar één woordaccent in negen lettergrepen. De delen van zo'n woord schrijven we aan elkaar vast. Tussen generatie en allochtonen hoeft geen streepje, want de combinatie ie+a kun je niet verkeerd lezen. De liggende streepjes die je achter eerste en tweede ziet, zijn geen koppeltekens, maar weglatingstekens. Dat zijn de tekens die je ook ziet in bijvoorbeeld trein- en busvervoer.

 

Zin 8.
Opzichtig negeren zij die wet van consciëntieus bestuur die door het taoïsme wordt gepostuleerd: regeer de staat zoals je een klein visje bakt (behoedzaam).

 

consciëntieus ‘eerlijk en zorgvuldig’, een klassiek dicteewoord alweer. Het bevat het voorvoegsel con 'samen', het woord scientia ‘kennis’ en de uitgang –eus die er een bijvoeglijk naamwoord van maakt. Samen goed voor vier spelproblemen in één woord: c / sc / ië / t. Wie nog te weinig fouten had in zijn dictee, kon hier een inhaalslag maken.

 

Het taoïsme, de leer van de tao, het onbeschrijfbare principe waaruit alles voortvloeit. Zoals al eerder uitgelegd: taoïsme duidt een geestesstroming aan, en dus schrijven we het met een kleine letter.

 

gepostuleerd met een D, die je hoort als je het woord verlengt: postuleerde. "Postuleren is het gebruiken van een stelling of een uitgangspunt zonder dat daar bewijzen voor zijn".

 

ALGEMEEN:

 

De jury bepaalt het aantal fouten gewoonlijk per woord. Soms hangt de spelling echter af van het grotere geheel, de woordgroep. Dat is bijvoorbeeld het geval bij door en door tolerant.

 

Er zijn meer fouten per woord of woordgroep mogelijk, maar herhaling van dezelfde fout binnen een woord of woordgroep telt voor een enkele fout. Voorbeelden: kakofonisch met tweemaal een c op de plaats van de k’s;tenhemelschreiende met tweemaal een spatie; geblabla met tweemaal een koppelteken; gotiek, neoclassicisme en art deco met drie of vier hoofdletters.

 

Bij totale verhaspeling van woorden, of als iemand een heel ander woord heeft geschreven, is het maximale aantal fouten vier bij de woordenthymotische, kakofonisch, consciëntieus en neoclassicisme (wanneer iemandTimoties, cacaphonies, konsiencieus en Neo-klacissisme schrijft, bijvoorbeeld). Bij alle andere woorden zijn in dit dictee hooguit twee fouten genoteerd, ook al zijn er af en toe wel meer dan twee denkbaar. Bij het weglaten van woorden wordt het maximale aantal fouten gerekend.

 

Woorden of namen die niet in het Groene Boekje of Van Dale voorkomen, tellen niet mee. Het gaat om Lemberg, Lwów, en Lviv. De andere namen, en ook de Hoekse en Kabeljauwse twisten, komen in Van Dale voor. Kijk bijKuilenburg om Culemborg te vinden.

Zelfverminking

1.
In dit dictee zal ik een gedeelte van Sigmund Freuds gedachtegoed expliqueren aan BN'ers, BV's en andere mensen die nooit ofte nimmeriets van hem hebben gelezen of die net als Nabokov en Van het Reve eendiep gegronde hekel aan hem hebben.

 

2.
Psychoanalyticus Sigmund Freud, theoreticus van het oedipuscomplex,definieert in zijn essay 'Het onbehagen in de cultuur' uit 1930 cultuur als datgene waarmee wij onszelf en de wereld hebben geprobeerd te temmen; ook het verbod op incest is geenszins anders dan een verkeersregel voor de menselijke omgang.

 

3.
Het 'verbod op de incestueuze objectkeuze', zoals Freud het accuraatformuleert, is ooit geïnitieerd om impulsief bloedvergieten te voorkomen; het gaat om seks, want zoons willen eigenlijk coïteren met hun moeder.

 

4.
Om dat doel te bereiken moet de zoon zijn vader, zijn concurrent,elimineren, want de geprivilegieerde vader wil zijn eega niet met zijn zoons delen – choquant en egoïstisch; het incestverbod is feitelijk een poging machtsverhoudingen te reguleren.

 

5.
In jip-en-janneketaal: wetten waardoor conflicten kunnen worden voorkomen; het taboe op incest blijkt niet zozeer een ethische kwestie, als wel een machtsaangelegenheid en hoe daarmee om te gaan.

 

6.
Nu willen jullie uiteraard wel eens weten wat dit allemaal met cultuur te maken heeft, welnu, cultuur wordt door Freud getypeerd als een soort vader die eist dat wij onze libidineuze neigingen onbevredigd laten in ruil voor symbolische of reële liefde.

 

7.
Freud noemt dit 'zelfverminking', en ook als wij ten huidigen dage denatiestaat in ogenschouw nemen, is er de oude ruil; de burger raaktgedomesticeerd, oftewel hij ziet af van de meeste driftbevrediging, een proces dat wordt geleid door politieke, religieuze en andere autoriteiten.

 

8.
Wanneer de oproerpolitie op burgers inslaat, zien wij, eerder dan hetgeweldsmonopolie van de staat in praktijk, enkele matig betaalde fascistoïde ambtenaren, die de gelegenheid krijgen hun driften te bevredigen.

 

 

Uitleg:

 

Zelfverminking

 

Dit is een samenstelling met een zelfstandig naamwoord als kern. Gewoonlijk schrijven we zulke samenstellingen aaneen, zonder koppelteken. Ter verduidelijking mag een koppelteken op de grens van de woorden van een samenstelling geschreven worden, maar zulke optionele koppeltekens mogen niet worden gebruikt in het Groot Dictee.

 

1.
In dit dictee zal ik een gedeelte van Sigmund Freuds gedachtegoed expliqueren aan BN’ers, BV's en andere mensen die nooit ofte nimmeriets van hem hebben gelezen of die net als Nabokov en Van het Reve eendiep gegronde hekel aan hem hebben.

 

dictee is met een c. In uitheemse woorden wordt de klankcombinatie kt soms als kt geschreven, en soms als ct.

 

Sigmund Freud, Nabokov en Van het Reve worden in het Groot Woordenboek van Van Dale genoemd (voor wie dat na wil zoeken, kijk bijfreud, lolita en volksschrijver). Bij deze namen hebben we hooguit één fout per woord gerekend.

 

In Freuds gedachtegoed schrijven we de s zonder apostrof vast aan Freud. Dat is in het Nederlands anders dan in het Engels. Een apostrof gebruiken we in het Nederlands wel als het grondwoord eindigt op een a, e, i, o of u, wanneer die letter als een volle klinker wordt uitgesproken, bijvoorbeeld in Anna’s gedachtegoed.

 

gedachtegoed is samengesteld uit gedachte plus goed. Het linkerdeel van een samenstelling schrijven we zoals het woord ook buiten de samenstelling geschreven wordt. Gedachte kennen we zonder n eraan, dus schrijven we hier geen n. Ogenschouw, dat later in dit dictee voorkomt, schrijven we wel met een n omdat oge zonder n niet bestaat. Daar zijn maar weinig uitzonderingen op.

 

Wanneer expliqueren wordt uitgesproken als eks-pli-ke-ren dan schrijven we q-u. Een c keuren we niet goed. Die spelling past bij expliceren met de uitspraak s. Hoe je het werkwoord ook uitspreekt, het betekent ‘uitleggen’.

 

BN’ers en BV's, zijn afkortingen van ‘bekende Nederlanders’ en ‘bekende Vlamingen’. Zo staat het in Van Dale. Het is gebruikelijk om deze benamingen met hoofdletters weer te geven. Als er na een afkorting die je letter voor letter uitspreekt een woord volgt, schrijven we een streepje, zoals in BN-status. Als er een achtervoegsel zoals –er of –s volgt, zoals hier, dan gebruiken we een apostrof.

 

nooit ofte nimmer is een nevenschikking met het verouderde voegwoordofte, dat hetzelfde betekent als of.

 

diep gegronde: twee losse woorden. Een combinatie van woorden die heel vaak voorkomt, wordt op den duur ervaren als één woord, en dan aaneengeschreven. Dat is hier niet het geval, maar bijvoorbeeld wel metdiepgeworteld en diepgevroren.

 

2.
Psychoanalyticus Sigmund Freud, theoreticus van het oedipuscomplex,definieert in zijn essay ‘Het onbehagen in de cultuur’ uit 1930 cultuur als datgene waarmee wij onszelf en de wereld hebben geprobeerd te temmen; ook het verbod op incest is geenszins anders dan een verkeersregel voor de menselijke omgang.

 

Psychoanalyticus met tweemaal een Griekse y. Geen koppelteken tussenpsycho en analyticus, omdat oa niet anders dan als [oo] gevolgd door [aa] uitgesproken kan worden.

 

theoreticus met th zoals in theorie.

 

oedipuscomplex is een samenstelling met als eerste deel een naam uit de Griekse mythologie (Oedipus, degene die onwetend zijn vader doodde en zijn moeder huwde). De letters o-e kunnen worden uitgesproken als eu,ui of ooi. Geen koppelteken nodig tussen de delen van deze samenstelling. De hoofdletter van Oedipus is vervallen, omdat het niet gaat om de psychologische toestand van die figuur, maar om een toestand die genoemd is naar die figuur.

 

definieert zonder trema, in tegenstelling tot definiëren.

 

Een essay is een persoonlijk getint opstel. Letterlijk is het een probeersel, want het woord is afgeleid van het Franse essayer, dat ‘proberen’ betekent. Het woord wordt in Nederland als essee of essee uitgesproken, met wisselende klemtoon. In Vlaanderen zegt men essè, met een korte e op het eind.

 

cultuur met een c, anders dan in het Duits van Freud.

 

onszelf aaneen. Zelf wordt in gevallen zoals ikzelf, mezelf, wijzelf en onszelfvast geschreven. Als zelf ‘eigenhandig’ betekent, schrijven we het los, zoals in ‘jij moet ons zelf opbellen’.

 

incest met een c, omdat het woord afkomstig is van het Franse inceste.

 

geenszins is een bekend dicteewoord. Het is opgebouwd uit geen en zin, met tweemaal een genitief-s die er een bijwoord of een bijwoordelijke bepaling van maakt. Vergelijk blootshoofds of mijns inziens.

 

3.
Het ‘verbod op de incestueuze objectkeuze’, zoals Freud het accuraat formuleert, is ooit geïnitieerd om impulsief bloedvergieten te voorkomen; het gaat om seks, want zoons willen eigenlijk coïteren met hun moeder.

 

Incestueuze is afgeleid van incest. Onverbogen heeft incestueus een s achteraan. Zoals in al die gevallen, denk aan luxueuze of fameuze, wordt die s een z als er een e volgt. Alleen als we het over vrouwelijke functienamen hebben, schrijven we een s, zoals in regisseuse enstripteaseuse.

 

objectkeuze met een c en één woord omdat dit een samenstelling is.

 

accuraat, dat ‘zorgvuldig’ betekent, is met een dubbele c. Het is van oorsprong een Latijns woord met het voorvoegsel ac-. Het woord curator, dat ‘verzorger’ betekent, bevat hetzelfde betekenisdeel cura, dat ‘zorg’ betekent.

 

formuleert vanzelfsprekend met een t (derde persoon enkelvoud).

 

Het voltooide deelwoord geïnitieerd eindigt op een d. Hier mag verlenging toegepast worden; in geïnitieerde hoor je een d, dus in geïnitieerd schrijf je een d. Een trema op de i, om de uitspraak gein te voorkomen.

 

impulsief met een m en een s, omdat het woord impulsen ook zo geschreven wordt.

 

bloedvergieten aaneen. Het is hier een zelfstandig naamwoord
(je kunt er het voor zetten).

 

seks met ks. Alleen in de samenstellingen sexshop en sexappeal schrijven we seks met een x. Ook sextet en sextant zijn met een x, maar in deze woorden heeft sex- een andere betekenis.

 

coïteren met een trema op de i, om de uitspraak [koj-tee-ren] of [kwa-tee-ren] te voorkomen. De coïtus is ‘de samenkomst, de bijslaap’. Het woord is opgebouwd uit een voorvoegsel co-, dat ‘samen’ betekent, eniter, dat ‘gaan’ betekent.

 

4.
Om dat doel te bereiken moet de zoon zijn vader, zijn concurrent,elimineren, want de geprivilegieerde vader wil zijn eega niet met zijn zoons delen – choquant en egoïstisch; het incestverbod is feitelijk een poging machtsverhoudingen te reguleren.

 

De tweede lettergreep van concurrent, een ‘mededinger’, kun je met een lange uu uitspreken. Toch moet je een dubbele r schrijven, omdat het woord afkomstig is van het Latijnse concurrare, het werkwoord met de betekenis ‘tegen elkaar aanlopen’.

 

elimineren, uitschakelen, vermoorden’ schrijf je zoals je het uitspreekt. In uitheemse woorden wordt de [ie] gewoonlijk met een enkele i geschreven. Let ook op de enkele l, m en n.

 

geprivilegieerde is een heel moeilijk woord om te schrijven, met vijf e’s en drie i’s en die moeten op de juiste plaats staan. Het is afgeleid van het Franse privilegier, dat ‘voortrekken, bevoorrechten’ betekent.

 

Het ouderwetse woord voor echtgenoot of echtgenote is eega. Dat lijkt op ego, het Latijnse woord voor ‘ik’. Eega heeft een heel andere geschiedenis en een heel andere opbouw. Het bestaat uit een deel ee dat ‘wet’ of ‘huwelijk’ betekent en een deel ga dat een verkorte vorm is van gade, het woord dat oorspronkelijk ‘een van een paar’ betekende, en dat nu nog wel wordt gebruikt als inheems woord voor ‘partner’.

 

choquant betekent ‘aanstootgevend’. Het woord is afkomstig uit het Frans. Schrijf het eerste deel van het woord niet als het Engelse woord shock.

 

egoïstisch net als coïtus met een trema op de i.

 

incestverbod en machtsverhoudingen zijn samenstellingen met een zelfstandig naamwoord als kern. Ze moeten daarom aaneengeschreven worden.

 

reguleren betekent ongeveer hetzelfde als regelen. De u is afkomstig uit het Latijnse regulare.

 

5.
In jip-en-janneketaal: wetten waardoor conflicten kunnen worden voorkomen; het taboe op incest blijkt niet zozeer een ethische kwestie, als wel een machtsaangelegenheid en hoe daarmee om te gaan.

 

jip-en-janneketaal is de eenvoudige taal die Annie M.G. Schmidt gebruikte in haar boeken over de kinderen Jip en Janneke. Geen hoofdletters, want het gaat niet om de taal ‘van’ die kinderen, maar om de taal ‘zoals’ die in deze boeken gebruikt wordt. Het geheel is onmiskenbaar een samenstelling; het gaat om een soort taal. Als het linkerdeel van een samenstelling een woordgroep is met een nevenschikkend voegwoord, dan schrijven we koppeltekens tussen de woorden van de woordgroep.Jip-en-janneketaal ‘taal zoals gebruikt in boeken over Jip en Janneke’ heeft dezelfde structuur en dus dezelfde schrijfwijze als peper-en-zoutstelletje‘stelletje voor peper en zout’.

 

conflicten met tweemaal een c. Het is een uitheems woord.

 

taboe met oe. Het komt, via het Engels of het Frans, van een Polynesische taal. Daar betekende taboo ‘onaanraakbaar om sacrale redenen’.

 

niet zozeer betekent ‘eigenlijk niet’. In die betekenis wordt zozeeraaneengeschreven, maar niet blijft los.

 

ethische kwestie met th en kw. Vroeger werd ook wel quaestiegeschreven, maar al meer dan een halve eeuw is kwestie de standaardvorm.

 

machtsaangelegenheid aaneen omdat het een samenstelling is met een zelfstandig naamwoord als kern.

 

In daarmee om te gaan schrijven we daar en mee aaneen
(het betekent ‘met dit of dat’).

 

6.
Nu willen jullie uiteraard wel eens weten wat dit allemaal met cultuur te maken heeft, welnu, cultuur wordt door Freud getypeerd als een soort vader die eist dat wij onze libidineuze neigingen onbevredigd laten in ruil voor symbolische of reële liefde.

 

uiteraard is een woord dat ontstaan is uit de woordgroep uit der aard. We schrijven het nu aaneen, en met een enkele t.

 

wel eens is een veelgebruikte woordgroep. Dan bestaat de neiging om de woorden aaneen te schrijven, maar de aaneengeschreven vorm staat niet in het Groene Boekje, en dat is onze eerste scheidsrechter.

 

welnu wordt aaneengeschreven in het Groene Boekje. Dat is begrijpelijk;wel en nu hebben hun afzonderlijke betekenissen verloren.

 

getypeerd met een Griekse y, zoals in type.

 

‘libidineuze neigingen’ zijn neigingen die uit iemands libido,uit iemands ‘liefdeslusten’ voortkomen. Dit bijvoeglijke naamwoord komt uit het Frans. Over de z hebben we het al gehad.

 

symbolische of reële liefde is zinnebeeldige of echte liefde (met uitsluiting van de lusten). Opnieuw een Griekse y. Het trema geeft aan waar de volgende lettergreep begint.

 

7.
Freud noemt dit ‘zelfverminking’, en ook als wij ten huidigen dage denatiestaat in ogenschouw nemen, is er de oude ruil; de burger raaktgedomesticeerd, oftewel hij ziet af van de meeste driftbevrediging, een proces dat wordt geleid door politieke, religieuze en andere autoriteiten.

 

ten huidigen dage betekent ‘thans, vandaag’. Letterlijk staat er ‘op de huidige dag’. Het voorzetsel te en het lidwoord den werden in vroegere tijden samen als een enkel woord uitgesproken en ook zo geschreven. De woordgroep bevat tweemaal een naamvals-n. Dage eindigt juist niet op een n. Dat is een enkelvoudsvorm.

 

natiestaat is de benaming van een staat waar één natie, dus één volk woont met één cultuur. Het is een term die pas in de 19de eeuw is ontstaan.

 

In ogenschouw nemen betekent ‘inspecteren’. Letterlijk: met de ogen bekijken. Hier is het gebruikt als synoniem voor ‘in beschouwing nemen’. We schrijven ogen met een n, omdat het woord buiten de samenstelling ook met een n moet worden geschreven.

 

gedomesticeerd, een werkwoord met het Latijnse woord domus, als basis. Domus betekent ‘huis’. Gedomesticeerd wordt meestal gebruikt om aan te duiden dat dieren gewend raken aan het leven als huisdier. Sommige werkwoorden eindigen in de spelling op –iceren met een c, andere op –iseren met een s. Voor sommige taalgebruikers is er een verschil in uitspraak:
-iseren met een [z] en -iceren met een [s].

 

oftewel betekent ‘met andere woorden’. Het is de verlengde vorm van of. Deze versteende woordgroep bevat hetzelfde ofte als nooit ofte nimmer. Aaneengeschreven omdat de delen geen afzonderlijke betekenis hebben.

 

geleid met een korte ei, van het werkwoord leiden, ‘aanvoeren’.

 

religieuze met hetzelfde achtervoegsel als incestueuze, maar nu met een i, omdat het woord is afgeleid van religie.

 

autoriteiten met au, zoals vaak in woorden die uit de Romaanse talen afkomstig zijn (auto, laurier, enz.). Je kunt de au uitspreken als [au] of [oo].

 

8.
Wanneer de oproerpolitie op burgers inslaat, zien wij, eerder dan hetgeweldsmonopolie van de staat in praktijk, enkele matig betaalde fascistoïde ambtenaren, die de gelegenheid krijgen hun driften te bevredigen.

 

inslaat aaneen. Het voorzetsel in hoort bij het werkwoord, niet bij op burgers.

 

geweldsmonopolie is ‘het alleenrecht op geweld, geweldsoverheersing’. Het basiswoord van deze samenstelling is monopolie, het recht om als enige iets te mogen verkopen, een begrip dat uit de klassieke oudheid afkomstig is. Polie met ie is afkomstig van een Grieks werkwoord dat ‘verkopen’ betekent.

 

praktijk wordt met kt geschreven, anders dan dictee dus.

 

matig betaalde twee woorden, vergelijkbaar met diep gegronde. Hier beslist weer de frequentie of we het als één woord beschouwen of niet.Laagbetaalde wordt wel aan elkaar vast geschreven.

 

fascistoïde is opgebouwd uit fascist met sc in het midden van het woord, en het achtervoegsel –oïde, dat net als coïtus een trema op de i heeft, om te voorkomen dat [ooj] of [wa] gelezen wordt. Fascistoïde gaat via het Italiaans terug op het Latijnse fascis, ‘bundel’. Bundels van roeden, fasces, werden destijds gebruikt als symbolisch teken van de macht. Wij denken bij het woord fascisme aan de totalitaire politieke beweging van Benito Mussolini (1883-1945).

 

ambtenaren met een b, omdat het woord is afgeleid van ambt, dat de verkorte vorm is van ambacht.