Poëzie!

1. Alleen als je een vervelende ellendeling, zanikende zeurkous, dooie piet,
droge klaas of pasgeboren baby'tje bent, houd je niet van gedichten; anders
wel, want poëzie is spelen met taal en wie houdt daar nou niet van?

2. Luister maar: op een doordeweekse donderdag doken drieëndertig doofgeboren
Deense dames met dikke dijen voor dag en dauw dapper van de duikplank in het
diepe.

3. Als woorden met dezelfde letter beginnen heet dat alliteratie; dat is een
minder bekende manier van rijmen dan eindrijm, zoals: toen de dames een
bejaarde van de hoge douwden, heeft die oude het niet drooggehouden.

Uitleg:

Poëzie!

1. Alleen als je een vervelende ellendeling, zanikende zeurkous, dooie piet,
droge klaas of pasgeboren baby'tje bent, houd je niet van gedichten; anders
wel, want poëzie is spelen met taal en wie houdt daar nou niet van?

- ‘Zanikende’: één k. De i wordt uitgesproken als een toonloze e, en de letter daarna wordt nooit verdubbeld.

- ‘piet’ moet met een kleine letter, want het is een soortnaam (een dooie piet); klaas staat ook met een kleine letter in het Groene Boekje.

- ‘dooie’: gewoonlijk moet je natuurlijk dode schrijven terwijl je dooie zegt. Hier betekent het 'saaie'. Het bijvoeglijke naamwoord dooie staat niet in het Groene Boekje, en met de betekenis 'dode, saaie' staat het in de Grote Van Dale bij 'dooievisjeseter': 'saaie kerel'. De spelling moet dus beslist dooie zijn.

- ‘pasgeboren’: aan elkaar. Vaste combinatie van twee woorden.

- ‘Baby'tje’ moet met een apostrof, omdat de y ook wel als korte i uitgesproken kan worden, zoals in ‘symbool’. En we willen niet dat iemand 'beebitje' gaat zeggen.

- ‘houd je’: zonder t.

2. Luister maar: op een doordeweekse donderdag doken drieëndertig doofgeboren
Deense dames met dikke dijen voor dag en dauw dapper van de duikplank in het
diepe.

- ‘doordeweekse’: aan elkaar.

- ‘doofgeboren’, bijvoeglijk naamwoord, aan elkaar. Soms wordt een vaste combinatie van twee woorden aan elkaar geschreven en als samenstelling beschouwd. Dat komt doordat zo’n combinatie heel vaak voorkomt en daardoor aan elkaar groeit.

3. Als woorden met dezelfde letter beginnen heet dat alliteratie; dat is een
minder bekende manier van rijmen dan eindrijm, zoals: toen de dames een
bejaarde van de hoge douwden, heeft die oude het niet drooggehouden.

- ‘Alliteratie’ en ‘allitteratie’ zijn allebei goed (Groene Boekje). De l moet wel verdubbeld worden; een enkele l is fout.

- ‘Drooggehouden’, werkwoord is ‘drooghouden’, aan elkaar.

Dicteetekst Halve Finale - 25 november 2009

Beeld en Geluid

Je bevindt je in het audiovisuele expertisecentrum van Nederland. In de archieven hier liggen allerlei beeld- en geluidsfragmenten opgeslagen. De complete collectie staat in de catalogus, die online te raadplegen is.

De hele mediageschiedenis vind je op deze locatie terug, van stomme films met veel gooi-en-smijtwerk tot interactieve
tv-programma’s. Ook quizzen en soapseries zijn hier systematisch opgeborgen. Verder is het instituut gespecialiseerd in documentaires over historische onderwerpen, bijvoorbeeld de middeleeuwen of de Tweede Wereldoorlog.

In deze gevarieerde expositie zap je met reuzensprongen van nostalgische zwart-witseries naar geavanceerde sciencefictionfilms. Ook wordt een appel gedaan op je creativiteit. Je kunt als journalist een interview afnemen. Of als regisseur een aantal nieuwsscènes ordenen.

Slimmeriken e-mailen hun product, waar ze vaak apetrots op zijn, naar huis en zetten het op een dvd’tje. Voor sommigen blijft dat in de privéverzameling. Anderen sturen kopieën rond en hopen dat dit het begin wordt van een flitsende carrière in de media-industrie.

Uitleg:

• Beeld en Geluid, eigennaam met hoofdletters geschreven (dit niet als fout meerekenen!)
• bevindt, tweede persoon enkelvoud dus met dt
• audiovisuele, leenwoord, er hoort geen streepje tussen audio en visuele
• expertisecentrum,leenwoord let op de x, de s en de c
• Nederland, aardrijkskundige namen met een hoofdletter
• archieven, leenwoord, in het meervoud verandert de f in een v
• allerlei,met ei
• beeld- en geluidsfragmenten, na beeld een weglatingsstreepje, let in geluidsfragmenten op de tussen-s en de g
• complete, leenwoord
• collectie, leenwoord
• catalogus, leenwoord
• online, uit het Engels, wordt aaneengeschreven
• mediageschiedenis, aaneenschrijven
• vind, de persoonsvorm je staat achter het werkwoord, in dat geval schrijf je d op het eind
• locatie, leenwoord met c
• gooi-en-smijtwerk, samenstelling met samenkoppeling, tussen de delen van de samenkoppeling komen streepjes, het rechterdeel van de samenstelling schrijf je eraan vast
• interactieve, leenwoord, let op de c en de v
• tv-programma’s, in een samenstelling met een afkorting hoort een streepje; teeveeprogramma’s kan ook, dan mag er geen streepje staan. De apostrof in het meervoud is nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout.
• quizzen, leenwoord uit het Engels, let op zz
• soapseries, samenstelling met leenwoord uit het Engels, er is geen reden om een streepje te zetten
• systematisch, leenwoord met y en isch
• instituut, leenwoord
• gespecialiseerd, leenwoord, let op de c en de d aan het eind
• documentaires, leenwoord, let op de c en air
• historische, leenwoord met i en isch
• bijvoorbeeld, aaneenschrijven
• middeleeuwen, namen van tijdperken met een kleine letter
• Tweede Wereldoorlog, namen van historische gebeurtenissen met hoofdletters
• gevarieerde, in variëren een trema, in gevarieerde niet, voltooid deelwoord eindigt op d
• expositie, leenwoord
• zap, werkwoord afkomstig uit het Engels
• reuzensprongen, samenstelling van twee zelfstandige naamwoorden, het eerste deel heeft uitsluitend een meervoud op –en, volgens de hoofdregel wordt dan een tussen-n geschreven
• nostalgische, leenwoord, let op de g en isch
• zwart-witseries, zwart-wit is een samenkoppeling met twee gelijkwaardige delen, in de samenstelling schrijven we het rechterdeel eraan vast
• geavanceerde, voltooid deelwoord eindigt op d, avanceren is Frans leenwoord, let op de c
• sciencefictionfilms, samenstelling met een Engels leenwoord, aaneenschrijven
• appel, sinds de laatste spellingwijziging tot veler verontwaardiging zonder accentteken
• creativiteit, leenwoord met c
• journalist, leenwoord met ou
• interview, sommigen schrijven een u voor de w, dat is onjuist
• regisseur, leenwoord, met i en ss
• nieuwsscènes, let op de tussen-s en het accent grave
• slimmeriken, -ik in slimmerik is onbeklemtoond, dan schrijf je in het meervoud -iken
• e-mailen, samenstelling met een losse letter (e is afkorting voor electronic), dus een streepje
• product, met c
• apetrots, uitzondering op de hoofdregel van de tussen-n, het geheel is een bijvoeglijk naamwoord en het eerste deel dient alleen ter versterking van het tweede deel, je zou het door ‘zeer’ kunnen vervangen
• dvd’tje, een afleiding met een afkorting, daarin staat een apostrof
• sommigen, met een n omdat het om personen gaat
• privéverzameling, na privé (met accent aigu) volgt geen streepje
• anderen, met n omdat het om personen gaat
• kopieën, met een k, in het meervoud is het trema nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout
• wordt, met dt
• carrière, leenwoord met een accent grave i.v.m. de juiste uitspraak
• media-industrie, samenstelling, tussen de a en de i is een streepje nodig i.v.m. een mogelijke uitspraakfout

Mug

1. Irritante insecten kun je bestrijden met chemische insecticiden, ofdoodslaan met een opgerolde krant, maar je kunt ze gek genoeg ook juist aanschaffen, las ik in de Kidsweek.

2. Een zespotige, van op afstand bestuurbare robotmug, de zogeheten Flexbug, maakt extreem realistische zoemgeluiden en kan echt vliegen zonder te pletter te slaan tegen allerlei obstakels, dankzij ingenieuzegeluids-, bewegings- en lichtsensoren.

3. Als je hysterisch wordt van het gezoem om je hoofd moet je als dewiedeweerga het aan-uitknopje zoeken, of je wacht totdat hij zijnaccuutje heeft leeggevlogen - of je schakelt hem definitief uit meteerdergenoemde opgerolde krant.

(De uitleg vind je onder 'Woordenlijst'.)

Meester Jaap vertelt.

Zin 1

‘Toen ik vanmorgen op mijn krakkemikkige ijzeren ros naar schoolcroste, prakkiseerde ik over het dictee dat ik vandaag zou geven, waarbij ik zocht naar originele grammaticale instinkertjes waarvan bij sommigekinderen onmiddellijk de nekharen rechtovereind gaan staan.

Zin 2.

Andere foezelen door stiekem af te kijken, terwijl ik altijd de potentiëleklanten voor onvoldoendes vooraf traceer, zodat ze typischedicteewoorden als: bibliothecaris en wc-brillenverkoper, kunnenrepeteren op een A4’tje.

Zin 3.

Vroeger waren er van die bijdehante kinderen die wekenlang trainden en zo op efficiënte en professionele wijze mijn curieuze zinnen foutloosdoorstonden en daarna triomfantelijk meldden, dat ze feilloos allevalstrikken hadden omzeild.’

Dertien en een half

[zin 1]
De dennen stonden in de rondte als een indiaanse tipi. We vlijden ons neer op de met zachte naalden beklede grond en keken naar de Grote Beer. 'Ik word later poëet,' meldde ik met een weids gebaar,
'ik ga verzen maken.'

[zin 2]
'Vindt je moeder dat goed?' vroeg Rob. 'Ik ben dyslectisch, ik schrijf alles fout.' Hij schreef het woord fout in de dennennaalden, zo fout als je het kunt schrijven. Zo: phaud.

[zin 3]
'Ik ga gevluchte kinderen helpen,' zei Wim, ' duizend-en-een zielenpieten.' Rob en ik waren er beiden stil van. We waren geenschlemielige jongens meer, maar eersteklaskerels, bijna macho's.

UITLEG - Met dank aan Anneke Neijt, hoogleraar Nederlandse Taalkunde aan de Radbouduniversiteit van Nijmegen, en auteur van dit juryrapport

[zin 1]
Dertien en een half staat niet in het woordenboek; twaalf en een half wel (in de Grote van Dale, bij koperen bruiloft). Je moet hier spaties gebruiken.
Dertienenhalf is wel aan elkaar.

rondte met dt. Het gaat hier om het woord rond met de uitgang te die je tegenkomt in woorden zoals hoog+te en diep+te.

indiaanse niet met een hoofdletter, want dit bijvoeglijke naamwoord verwijst naar het indianenvolk (en dat woord schrijf je ook niet met een hoofdletter).

tipi met twee maal een i. Een tipi is een spits toelopende indianentent van bizonhuiden.

vlijden met een lange ij en een enkele d, want het is de verleden tijd van vlijen. Hier is vlijden afgeleid van het hele werkwoord zich neervlijen ‘gemakkelijk gaan liggen’.

beklede heeft een enkele d en een enkele e. Deelwoorden die je als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, schrijf je zoals de bijvoeglijke naamwoorden. Bekleed - beklede dus net zo als wreed – wrede.

Grote Beer met hoofdletters, want het is de naam van het sterrenbeeld.

word eindigt op een d, want dat is de ik-vorm van worden. Vergelijk: werken - ik werk; kijken - ik kijk. Lastig, want wordt met dt komt vaker voor.

poëet (‘dichter’) schrijf je met een enkele o en een dubbele ee. Omdat de o en e samen de oe-klank kunnen zijn, moet je op de eerste e twee puntjes zetten (dat is het deelteken of het trema).

meldde is de verleden tijd van melden. Twee d’s, want stam meld plus uitgang de.

weids met ei, want het woord is van weide afkomstig (zoals aards van aarde).

[zin 2]
Vindt met dt, want het onderwerp is je moeder. Wanneer er had gestaan vind je dat goed? dan was je het onderwerp, en had je alleen een d moeten schrijven.

dyslectisch met een Griekse y, een k-klank die je als c moet schrijven, en de uitgang isch, i, s, c en h.

dennennaalden met twee maal een dubbele nn. Deze samenstelling kun je opsplitsen in dennen en naalden.

phaud is alleen fout gerekend als je hier de goede spelling gebruik, dus als je f, o, u, t schrijft. Goed zijn dus phaud of phuod of phuad.

[zin 3]
gevluchte is met een enkele t. Deelwoorden die je als bijvoeglijk naamwoord gebruikt, schrijf je zoals de bijvoeglijke naamwoorden. Gevlucht – gevluchte dus net als echt – echte.

duizend-en-een betekent hier ‘heel veel’. In die betekenis schrijf je streepjes tussen de woorden. Als je het getal 1001 bedoelt, moet je spaties gebruiken in plaats van streepjes.

zielenpieten met een n achter het eerste deel, omdat je zielen buiten de samenstelling ook met een n moet schrijven.

beiden met een n, omdat dit woord naar mensen verwijst.

schlemielige schrijf je met s, ch, l. Het woord is afgeleid van schlemiel, dat ‘slappeling, slungel’ betekent.

eersteklaskerels aaneen. Samenstellingen van dit type staan niet in het Groene Boekje, wel in de Grote van Dale (zie bij het woord klasse, punt 7, waar de voorbeelden tweedeklasburger en eersteklasvertaling staan).

macho’s met ch, een enkele o en apostrof s. Dit is het meervoud van macho ‘mannelijke mannen, die indruk willen maken op vrouwen’.

Geen gegevens uit 2013...