Het technisch- en handelsonderwijs krijgt vorm, de kredietverlening wordt geïnnoveerd en de middenstand in de Twentse steden komt tot bloei. Textielinnovatie en grafisch ontwerp gaan hand in hand met nieuwe marketingconcepten. Men financiert en initieert vaak als eersten in Nederland infrastructuur, natuurbehoud en cultuurvoorzieningen. Uiteraard ontstaan ook kansen voor allerlei toeleveringsbedrijven die op hun beurt in Nederland en daarbuiten furore maken. Maar dit gaat allemaal niet “vanzelf”.

VMF Stork

Een van de nieuwe bedrijven wordt later VMF Stork afkomstig uit Hengelo. Door het gebruik van stoom aangedreven machines ontstaat ook de vraag naar onderhoud van deze machines. De textielfabrikant Charles T. Stork, die op zijn 14e al was begonnen met ondernemen, begint in 1859 samen met zijn broer Coenraad en compagnon Meyling een kleine werkplaats in Borne. Door het plotseling overlijden van de technisch geschoolde Coenraad Stork wordt het bedrijf bijna in de kiem gesmoord.

Maar dan geluk bij een ongeluk: De grote stadsbrand in Enschede van 1862 betekent voor Stork & Meyling een grote doorbraak. De Enschedese ondernemers zijn goed verzekerd en kunnen relatief snel met het beschikbaar kapitaal hun afgebrande fabrieken opnieuw opbouwen, hetgeen ook werk oplevert voor lokale ondernemers zoals Stork & Meyling.

Familienetwerk

Het belang van het familienetwerk in de negentiende eeuw kan niet worden onderschat. In de textiel en machine industrie in Twente zijn vrijwel alle hoofdrolspelers aan elkaar gelieerd De textielfabrikant Gerrit Jan van Heek is bijvoorbeeld niet alleen de zwager van de oprichter van de Twentsche Bank maar ook de eerste Commanditair Vennoot die de oprichtingsakte ondertekent. Maar hoewel familie, de textielfabrieken blijven onderling wel elkaars concurrent.

Het familienetwerk zou ook de beginnende ondernemer Jacob Cornelis van Marken uit Delft goed van pas komen. Hij wordt, als jonge ingenieur, in de gelegenheid gesteld om het probleem van de broodvoorziening in Nederland op te lossen. Toevallig is Charles Stork via zijn familie gerelateerd aan Van Marken en krijgt hij een kans een aanbod te doen voor het leveren van een installatie werkend op stoomkracht. De opdracht voor de gistfabriek van Van Marken in 1869 betekent een doorbraak voor Gebrs. Stork & Co. in de rest van het land.

Agneta

Voorzien van een groot vliegwiel en een zuinige Meyers expansie cilinder, tonen we hier onze liggende stoommachine “Agneta”. Haar officiële naam is de Stork nr. 26. De machine is al een oude dame en kwam in Hengelo ter wereld in 1869. Deze stoommachine werd, zoals indertijd gebruikelijk, vernoemd naar een familielid, in dit geval de vrouw van Van Marken. De stoommachine kostte fl.1680,- en kreeg stoom geleverd vanuit twee stoomketels die samen f.4380,- kostten. Naar huidige maatstaven een verwaarloosbaar bedrag, maar toen de prijs van een redelijke woning.

Als jonge man heeft Charles Stork zich voorgenomen een fabriek te willen beginnen waar een goed sociaal beleid wordt gevoerd. In de fabriek bij Van Marken ziet Stork zijn sociale idealen in de praktijk uitgevoerd worden. Zodra de financiële mogelijkheden het toelaten voert Stork een soortgelijk progressief beleid in. Met een ondernemingsraad en een personeelsvereniging. Maar ook introduceert hij een ziekenfonds, een spaar- en pensioenfonds, een weduwen- en wezenfonds en een badinrichting. Daarnaast biedt het bedrijf voor de werknemers eigen interne opleidingen. Bij het 25-jarig bestaan van Stork in 1893 wordt aan het personeel een eigen verenigingsgebouw geschonken.

In Museum TwentseWelle is de spectaculair werkende stoommachine van de Firma Stork uit 1869 (Agneta) te zien, die de weefgetouwen in het museum aandrijft. Meer informatie op: www.twentsewelle.nl