Lange tijd werd men rond, maar vooral in de kerk begraven. Als het kon, zo dicht mogelijk bij het altaar waarvan de heiligheid af zou stralen op de overledenen.

Het Gezicht van 't groote Orgel, en een gedeelte der Groote Kerk, te Haerlem, wel-eer St. Bavo toegeweyt, door Gerrit Toorenburgh, origineel Noordhollands archief.

Rond het altaar waren vanzelfsprekend ook de duurste plaatsen. Hier komt de uitdrukking ‘rijke stinkerd’ vandaan. Hoe verder van het altaar verwijderd, hoe lager de tarieven werden. Zelfmoordenaars en ongedoopte kinderen werden helemaal op afstand gehouden, zij mochten niet in gewijde grond liggen.

Het begraven in de kerk gebeurde niet altijd even zorgvuldig. Geruimd werd er niet, dus de kerken raakten overvol. Door het herhaald oplichten van de stenen, verzakte de vloer en sloten niet alle grafstenen even goed aan. Het gevolg was dat - afhankelijk van het weer - in de kerken soms een doordringende stank hing.

Door de bevolkingsgroei, een groeiend besef van hygiëne en het gevaar van besmetting gingen onder verlichte geesten steeds meer stemmen op het begraven in de kerk te verbieden en de begraafplaatsen naar een plaats buiten de stad te verplaatsen.

In Frankrijk verbood Napoleon (1769-1821) de kerkbegrafenissen in 1804. Tijdens het Franse bewind (1795-1813) werd ook in Nederland het begraven in de kerk officieel verboden. Maar het oude gebruik bleek zo sterk geworteld in de Nederlandse uitvaartcultuur dat het besluit na het vertrek van de Fransen in 1813 direct weer ongedaan gemaakt werd.

Pas in 1829 vaardigde koning Willem I (1772-1843) opnieuw een verbod uit. Nieuwe begraafplaatsen moesten voortaan buiten de bebouwde kom worden aangelegd. Maar er werden nog lange tijd ontheffingen verleend.

Er kwamen buitenbegraafplaatsen ver buiten de stad. De 19e eeuw was de eeuw van de herinnering (Romantiek). Er werden mooie romantische begraafplaatsen ontworpen, bijvoorbeeld door landschapsarchitect Zocher. Deze buitenbegraafplaatsen kwamen door stadsuitbreiding weer in de stad te liggen en werden door de landschappelijke inrichting, ook een plaats om in je vrije tijd te bezoeken.


Meer info:

• Vries, A. de 2006: Begraven in de kerk, Bavo-reeks Haarlem.
• Kok, H. e.a. 1998: Begraven en begraafplaatsen; monumenten van ons bestaan, TELEAC/NOT, Hilversum.
• Website Bavokerk in Haarlem www.bavo.nl
• Site met foto´s en artikelen over Begraafplaatsen, kerkhoven en oorlogsmonumenten in Nederland: www.dodenakkers.nl