De predikantsvrouw

Anna heeft een ongekende productiviteit en carrière voor een vrouw uit de eerste helft van de negentiende eeuw. Ze is predikantsvrouw, schrijfster en moeder van zes kinderen. Haar ervaring met het reguliere onderwijs is slecht; ze omschrijft deze als ‘oppervlakkig en zeer gebrekkig’. Haar kennis heeft ze voornamelijk te danken aan zelfstudie. Gestimuleerd door haar man houdt ze zich het liefst de hele dag bezig met lezen en schrijven om zo haar eigen kinderen op te voeden en te onderwijzen. Ze doet haar eerste onderwijservaring op.

Schrijfster wordt Anna pas echt wanneer het inkomen van haar man vanwege de Franse bezetting aanzienlijk daalt en ze een groot deel van hun spaargeld verliezen. Om de financiële zorgen te verlichten, besluit Anna in 1810 leerboekjes voor kinderen te schrijven en opent ze samen met haar man, die schoolopziener is, een kleine meisjesschool in Gouda. De school staat in de omgeving en ver daarbuiten buitengewoon goed aangeschreven.

Anna blijft schrijven; naast lesboeken voor kinderen schrijft ze later bijvoorbeeld ook zedelijke en godsdienstige artikelen voor volwassenen, hulpboeken voor meisjes en jonge vrouwen, reisverhalen en romans. Onder pseudoniem schrijft ze zelfs een artikel over seksuele voorlichting. In totaal schrijft ze in haar leven bijna honderd boeken.

Vanaf 1821 mag Anna zich eindredacteur noemen van Penélopé; het eerste tijdschrift voor vrouwen van uitgever en drukker G.J.A. Beijerinck. Dat dit uitzonderlijk is beseft Anna maar al te goed. In de allereerste editie schrijft zij in de inleiding, nu beter bekend als het colofon: ‘Vrouwen kunnen en mogen dan toch ook wel tot vrouwen spreken, en men zal mij dan ook deze zoo geheel vrouwelijke poging niet ten kwade duiden’. Ofwel; Anna dacht als vrouw beter in staat te zijn om andere vrouwen te adviseren over het leven.

Handwerkjes en moralistische proza

In de eerste jaren verschijnt Penélopé maandelijks, later één keer per twee maanden. Elke editie kent twee terugkomende onderdelen: ‘Handwerken’ en ‘Lektuur’. Het onderdeel ‘Handwerken’ bevat verschillende patronen en aanwijzingen voor het maken van diverse werken zoals beursjes, werkmandjes, schellekoorden, schilderen op porselein of werken met kralen. De teksten worden aangevuld met patronen in zwart en wit en later ook met gekleurde litho’s. Het tweede onderdeel, ‘Lektuur’, bevat met name zedenprekerige teksten over het opvoeden van kinderen maar ook verhalen over de Bijbelse geschiedenis en toneelstukken.

Penélopé laat duidelijk zien aan welke gedragscodes vrouwen dienen te voldoen en welk uiterlijk vertoon daarbij hoort. Uiteenlopende rolmodellen worden beschreven; van brave en verstandige meisjes tot elegante en modebewuste jongedames, die in een huiselijke omgeving worden geïllustreerd. Zo kunnen de lezeressen zich spiegelen bij het vormen van hun eigen identiteit.

Toch is Penélopé veel meer dan alleen maar een tijdschrift dat vrouwen voorschrijft hoe zij zich moeten gedragen en binnen welke grenzen zij zich kunnen bewegen. Anna nodigt lezeressen expliciet uit om iets bij te dragen aan het tijdschrift, ook al staat dit haaks op het vrouwbeeld dat in die tijd wordt uitgedragen en neergezet in het blad.

Achter dat ideaal lijkt Anna een heel ander doel voor ogen te hebben. Vermomd achter de handwerkjes en rolmodellen biedt Penélopé vrouwen vooral ruimte om door te schrijven hun stem te laten horen. Anna weet daarmee subtiel het werkterrein van de vrouwen op te rekken. Ondanks de populariteit van het blad, wordt de uitgave van Penélopé in 1835 gestaakt.