In Nederland gebruikte men suiker van riet dat werd verbouwd in het gekoloniseerde Brazilië en Suriname. Daar werd het suikerriet gekapt en onmiddellijk bewerkt tot ruwe suiker. In Nederland werd deze ruwe suiker verder geraffineerd tot witte kristalsuiker. Dat leverde veel werk op: er werkten mensen in de suikerbakkerijen, in de pottenbakkerijen en ook in de haven en de scheepsbouw.     

Ook in Nederlands-Indië werd al vanaf de zeventiende eeuw, op aansturen van de V.O.C., op grote schaal suiker geproduceerd. Deze productie was voornamelijk voor de Aziatische markt bestemd, maar was weinig winstgevend. Daar kwam vanaf 1830 verandering in.

De Nederlandse overheid wilde een stabiele export van suiker om de kosten van het bestuur in Indië te dekken. Daarom werd in 1830 het Cultuurstelsel ingevoerd. Dit hield in dat de boeren op Java 1/5 van hun land beschikbaar moesten stellen voor de teelt van suikerriet. Het cultuurstelsel leidde tot grote winsten voor Nederland, maar de Javaanse boeren hadden ernstig te leiden onder de verplichte arbeid op het land en in de suikerfabrieken.

Onder grote politieke druk werd het cultuurstelsel rond 1870 afgeschaft. Niet zozeer vanuit humaan oogpunt (al heeft het boek Max Havelaar van Multatuli zeker een bijdrage geleverd), maar vooral door het liberale denken dat opkwam. Men vond dat de overheid een minder belangrijke rol moest krijgen en de handel vrij moest laten.

Toch had deze vrije handel niet direct succes, sterker nog, al in 1883 kwam de suikerindustrie in een diepe crisis terecht. De zogenaamde serehziekte deed een groot deel van de oogst mislukken. Daar kwam nog bij dat suikerriet moeilijk was af te zetten op de Europese markt omdat daar de teelt van suikerbieten werd beschermd.

Opmerkelijk genoeg was het juist deze crisis die een enorme boost gaf aan de suikerindustrie op Java. Ondernemers was er alles aan gelegen efficiënter te gaan produceren, ook werden er zogenaamde proefstations opgericht waarin sterkere rassen suikerriet werden geteeld. De suikerindustrie op Java kwam op een hoog wetenschappelijk niveau te staan en maakte in de jaren twintig een bloeiperiode door. Java was ná Cuba de grootste suikerproducent ter wereld en suiker was het grootste exportproduct uit Nederlands-Indië.

In de jaren dertig kelderde de vraag naar suiker. De Nederlandse gulden werd te duur voor de export. Bovendien leidde de economische malaise ertoe dat men bezuinigde op luxeproducten zoals suiker. De mondiale crisis, gevolgd door de Tweede Wereldoorlog, maakte definitief een einde aan de bloeiende Java-suikerindustrie.

Meer info:

• Macinnis, P. (2003), Bittersweet; the story of sugar. St Leonards (Aus): Allen & Unwin
• Doel, H.W. van den (1996), Het rijk van Insulinde: opkomst en ondergang van een Nederlandse kolonie. Amsterdam: Prometheus
• Leidelmeijer, M. (1997), Van suikermolen tot grootbedrijf: technische vernieuwing in de Java-suikerindustrie. Amsterdam: Neha
• Wagenaar, L.J. (2005), Suiker (brochure). Uitgegeven door het Amsterdams Historisch Museum
• Website www.edvos.demon.nl
• Website www.vgnkleio.nl
• Website www.suikerunie.nl