• De Oorlog
• Personen
• Elisabeth Gebensleben (brieven)

Lettergrootte AAA

Eind december 1918 leest vader Karl Gebensleben in een brief van zijn broer:

‘Wij Duitsers zijn als natie zonder trots opgevoed, alleen als onderdanen die zich braaf van bovenaf laten regeren. De burgers zijn er aan gewend dat ze geregeerd worden, terwijl de roden al twintig jaar naar de alleenheerschappij gestreefd hebben en die nu brutaal en gewetenloos veroveren omdat ze de macht, dat wil zeggen de machinegeweren in handen hebben.’

Zo denken veel Duitsers erover. De polarisatie tussen rechts en links bereikt ongekende scherpte.

Bij de verkiezingen van 1930 wekt Hitler al hoop in het hele land. Ook bij de familie Gebensleben in Braunschweig. Moeder Elisabeth is in de ban van de nieuwe beweging. Ze schrijft haar dochter Irmgard in Utrecht:

‘Vandaag hier verkiezingsdag; grote opwinding in de stad. Zo te zien zijn de rechtse partijen aan de winnende hand. Dat zou heerlijk zijn. Morgen komt pas de definitieve uitslag.’

Het jaar erna, er zijn weer nieuwe verkiezingen op komst, stijgt de opwinding. Elisabeth Gebensleben schrijft naar Utrecht:

‘Volgende week zondag is hier de grote dag. Hitler spreekt. Ze rekenen op een grote opkomst.’

En als hij dan daadwerkelijk is geweest: ‘Ik ben nog zo in de ban van wat ik net heb meegemaakt. Ja, het was werkelijk geweldig dat je weer als trotse en vrije Duitse kon ademhalen. Duitsland ontwaakt werkelijk.

Er waren ook journalisten van buitenlandse kranten. Maar ik geloof niet dat de wereld de waarheid goed hoort. Geen woord over de honderdtienduizend bruinhemden die vandaag hier in Braunschweig gemarcheerd hebben, over de parade die door Hitler op de Schlossplatz werd afgenomen na de vlaggenwijding die zes uur heeft geduurd.’

Op 30 januari 1933 kon de Duitse president Paul von Hindenburg niet meer om Hitler en zijn NSDAP heen. De president koos niet van harte voor de NSDAP-leider, die hij in intieme kring als ‘kleine korporaal, zwerver en mislukt kunstenaar’ betitelde.

Maar voor Hitlers aanhangers was het een onvergetelijke dag. Vanuit Braunschweig schreef Elisabeth Gebensleben naar haar dochter in Utrecht:

‘Vati kwam aanrennen met een extra editie van de krant. Vati’s gezicht straalde. Ik lachte ook, maar toen de eerste vreugde voorbij was, moest ik toch even in een stoel gaan zitten en een paar tranen over mijn wangen laten lopen.

Eindelijk, eindelijk! Nu zit dus deze vroeger zo eenvoudige man, die in de loopgraven gelegen heeft, op de plaats waar Bismarck zat, na de meest ongelooflijke aanvallen en lastercampagnes. Veertien jaar geleden had hij zeven aanhangers, nu dertien miljoen. Dat is het resultaat van zo’n onvoorstelbare energie, zelfopoffering en kracht als nog maar zelden in de wereldgeschiedenis is voorgekomen. En de strijd gaat nu pas beginnen!’

De Rijkspartijdagen in Neurenberg waren het jaarlijks hoogtepunt voor iedere NSDAP-er, ze boden de gelegenheid om de eenheid in de partij te versterken en aan de buitenwereld te demonstreren. Wie erbij mag zijn voelt zich uitverkoren.

Karl Gebensleben, partijlid uit Braunschweig, mag een keer naar Neurenberg. Zijn vrouw Elisabeth schrijft aan haar dochter in Utrecht: ‘Dat wordt vast heel geweldig, wat zal hij veel beleven!’

Een paar dagen na de Parteitage spreekt Elisabeth toevallig een SA-man in een café. Ze schrijft haar dochter wat die had meegemaakt:

‘We stonden ons ’s morgens te wassen voor de tent. Opeens staat Hitler tussen ons in. ‘Goedemorgen jongens, hebben jullie goed geslapen?’ Dat zal ik mijn hele leven niet vergeten, zei de jongen. De tranen stonden hem in de ogen.’


Bron:
*Hedda Kalshoven-Brester, 'Ik denk zoveel aan jullie. Een briefwisseling tussen Nederland en Duitsland 1920-1949' (2008)

• Personenoverzicht