3 - Keuzes en dilemma's

Aflevering 3 - Keuzes en dilemma's

Bekijk aflevering 3: 'Keuzes en dilemma's'

Bron: NPS

Media:

  • Aflevering 3 - Keuzes en dilemma's Button Play
    Aflevering 3 - Keuzes en dilemma's
    Aflevering 3 - Keuzes en dilemma's
    Bekijk aflevering 3: 'Keuzes en dilemma's'
    Bron: NPS
    Aanleiding April-Meistakingen Button Play
    Aanleiding April-Meistakingen
    Aanleiding April-Meistakingen
    In april 1943 moeten 300.000 Nederlandse militairen die krijgsgevangen waren geweest in 1940 zich weer melden als krijgevangenen bij de autoriteiten om in Duitsland te werken. Er wordt nauwelijks op gereageerd.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 40 sec.)
    Wie kozen voor de NSB? Button Play
    Wie kozen voor de NSB?
    Wie kozen voor de NSB?
    In de jaren dertig kozen vele Nederlanders voor de NSB. Wie waren zij en welke politieke ideeën hadden de NSB-leden en hun leider Mussert?
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 37 sec.)
  • Verzet en Waffen SS in één familie Button Play
    Verzet en Waffen SS in één familie
    Verzet en Waffen SS in één familie
    Joke Folmer koos voor het verzet. Haar neef Jan Folmer koos voor de Waffen SS en vertrok naar het Oostfront.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (4 min. 57 sec.)
    Verzet of geen verzet? Button Play
    Verzet of geen verzet?
    Verzet of geen verzet?
    Een klein deel van de Nederlanders koos tijdens de Duitse bezetting voor verzet, het grootste deel hield zich op de vlakte.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 1 sec.)
    Gijzelaarskampen in Brabant Button Play
    Gijzelaarskampen in Brabant
    Gijzelaarskampen in Brabant
    In mei 1942 werden enige honderden vooraanstaande Nederlanders door de Duitsers opgepakt en opgesloten in St. Michielsgestel. Ook in Haaren kwam later een gijzelaarskamp. Herman van Run was één van de gijzelaars.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 42 sec.)
  • Verheij over tramstaking Button Play
    Verheij over tramstaking
    Verheij over tramstaking
    Harry Verheij werkte bij de Amsterdamse tram en was betrokken bij de organsatie van de Februaristaking. Het was belangrijk dat het tramverkeer plat zou gaan.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 14 sec.)
    Succes Nederlandse Unie Button Play
    Succes Nederlandse Unie
    Succes Nederlandse Unie
    De Nederlandse Unie (1940-1) onder Linthorst Homan, De Quay en Einthoven wilde Nederlandse waarden behouden en de maatschappij vernieuwen. Het is voor 800.000 Nederlanders die lid worden een alternatief voor de verwerpelijke NSB.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (2 min. 42 sec.)

3. Keuzes en dilemma's

Eind april, begin mei 1943 deed zich tijdens de bezetting van Nederland een ommekeer voor. De Duitsers riepen honderdduizenden mannen, die in 1940 gemobiliseerd waren geweest, op om in Duitsland te gaan werken.
De vlam sloeg in de pan, een groot deel van Nederland ging in staking en de Duitsers sloegen die staking keihard neer. Vanaf dat moment werden de verhoudingen tussen de bezetter en het Nederlandse volk veel grimmiger.

De derde aflevering van de tv-serie De Oorlog, te zien op zondag 8 november om kwart over acht op Nederland 2, beschrijft die Februaristaking is gebleven. Er deden veel meer mensen aan mee, en er vielen ook veel meer dodelijke slachtoffers, bijna tweehonderd.

Zestien daarvan werden doodgeschoten in het Groningse dorpje Marum, op de grens met Friesland. Het was een wraakactie van de Duitse SD, omdat er in de buurt een boom over een landweggetje was gelegd. Dat werd als een uiterste vorm van terrorisme opgevat. Rob Trip praat in deze aflevering met Foppe de Jong, die als dertienjarige jongen op het nippertje aan de moordpartij ontkwam, omdat zijn vader hem nog juist kon wegmoffelen.

Deze aflevering van de NPS-serie behandelt vooral de keuzes en dilemma’s waar de Nederlandse burger tijdens de bezetting voor kwam te staan. In de praktijk maakten maar weinig mensen de keuze om zich óf actief met het verzet te bemoeien óf actief de kant van de bezetter te kiezen. De meerderheid koos niet, hield zich op de vlakte, paste het gedrag aan de omstandigheden aan.

Rob Trip toont ook aan dat toeval een grote rol speelde in de keuzes van mensen: hij sprak met een neef en een nicht, Waffen-SS. Bij beide keuzes was er een zekere mate van toeval in het spel, zoals ze ook zelf toegeven.

Een deel van de aflevering is gewijd aan het optreden van de NSB-leider Mussert, die zijn hoop vestigde op Hitler, maar elke keer als hij de Führer te spreken kreeg blij gemaakt werd met een dooie mus.

Intussen profiteerde de NSB wel voluit van het verbod van alle andere politieke bewegingen. De partijleden manifesteerden zich overal, vooral in Utrecht, de stad van de Beweging, waar op de statige Maliebaan tal van fraaie panden in beslag waren genomen door NSB-organisaties en door Duitse instanties. In de serie is Rob Trip te zien in de kamer waar Anton Mussert jarenlang de beweging heeft geleid – er was een klein balkon waar zijn aanhang geregeld aan voorbij marcheerde.

Gedurende meer dan een jaar heeft de NSB felle concurrentie gehad van de Nederlandse Unie, een beweging die was opgericht om een eigen nationale koers te varen binnen de mogelijkheden die de bezetter bood. De bevolking zag er een geschikt alternatief voor de NSB in, en werd massaal lid: er meldden zich meer dan 800.000 mensen aan.

Maar voor de Unie tot een factor van betekenis kon uitgroeien ontstonden er zoveel conflicten met de bezetter dat de beweging werd verboden en de NSB weer het rijk alleen had. Rob Trip praat met één van de Unie-leden van het eerste uur, de vroegere journalist Herman van Run.

Ook in deze aflevering zijn veel onbekende beelden te zien en ook komen er weer fragmenten uit dagboeken aan bod, die de mensen in die tijd bijhielden. Die dagboeken geven vaak precies weer wat er onder de bevolking leefde.

Zondag 8 november, NPS, De Oorlog, Keuzes en dilemma’s, Nederland 2, 20.15 uur
Herhaling: zaterdag 14 november, Nederland 2, 13.40u