Wie kozen voor de NSB?

In de jaren dertig kozen vele Nederlanders voor de NSB. Wie waren zij en welke politieke ideeën hadden de NSB-leden en hun leider Mussert?

Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 37 sec.)

Media:

  • Wie kozen voor de NSB? Button Play
    Wie kozen voor de NSB?
    Wie kozen voor de NSB?
    In de jaren dertig kozen vele Nederlanders voor de NSB. Wie waren zij en welke politieke ideeën hadden de NSB-leden en hun leider Mussert?
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 37 sec.)
    Ambities Mussert na 1940 Button Play
    Ambities Mussert na 1940
    Ambities Mussert na 1940
    Na de Duitse inval wil Mussert leider worden van het Nederlandse volk en een regering vormen. De Duitsers willen dit niet, spelen de NSB en Nederlandse SS tegen elkaar uit. De NSB wordt enorm gehaat en verenigt de rest van Nederland.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (3 min. 33 sec.)
    Beëdiging van NSB-functionarissen Button Play
    Beëdiging van NSB-functionarissen
    Beëdiging van NSB-functionarissen
    In een zaal te Arnhem leggen NSB'ers uit Duitse districten de eed van trouw af aan NSB-leider Mussert.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, december 1942
  • NSB en Mussert op de Maliebaan Button Play
    NSB en Mussert op de Maliebaan
    NSB en Mussert op de Maliebaan
    Op de Maliebaan in Utrecht waren organisaties als de NSB, de WA en de SS gevestigd. Ook NSB-leider Mussert had er zijn kantoor.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (2 min. 55 sec.)

NSB

Gedurende de eerste oorlogsjaren wachtte de Nederlandse bevolking onafgebroken op het moment dat de Nationaal Socialistische Beweging (NSB) naar voren zou komen als de leidende politieke factor in het land.
Dat lag voor de hand, dat was in sommige andere landen ook gebeurd, en leider Anton Mussert was er helemaal klaar voor. Maar toch gebeurde het alsmaar niet.

Seyss-Inquart had geen vertrouwen in deze Nederlandse variant van de Führer, vond hem min of meer verachtelijk en constateerde ook dat de NSB bij lange na niet de aanhang onder de bevolking had waarop in Duitsland de NSDAP kon bogen.

Voor de oorlog had het ledental van de NSB op z’n hoogst 60.000 bedragen, in mei 1940 was dat aantal gezakt tot 35.000. Het hoogtepunt tijdens de oorlog bedroeg 100.000 leden.

Dat lijkt heel wat – de partij had na mei 1940 veel opportunisten binnengekregen, ze werden wel ‘meikevers’ genoemd – maar vergeleken met bijvoorbeeld de aanhang van de Nederlandse Unie, die snel opliep tot 800.000 man, was en bleef dat heel weinig.

Aan de andere kant is het wel zo dat de NSB leden in alle lagen van de samenleving had. Historicus Bart van der Boom schrijft:

'Een oud en ingeburgerd idee is dat fascisten vooral bange middenstanders waren, bevreesd voor enerzijds de boze bezitslozen, anderzijds het grootkapitaal.

Dit is onjuist; de grote fascistische bewegingen waren in verrassende mate klassenoverschrijdend, conform het fascistische ideaal. Dat gold ook voor de NSB , al waren arbeiders ondervertegenwoordigd.

Ze bracht, lijkt het, twee verschillende groepen samen: werklozen, bedreigde kleine middenstanders en boeren enerzijds, conservatieve en liberale gegoede burgers anderzijds.

De hoogste NSB-scores vielen enerzijds in villadorpen als Wassenaar en Bloemendaal, anderzijds in arme dorpen met veel werklozen.'


Bronnen:
*Anton Mussert, 'Nagelaten bekentenissen - verantwoording en celbrieven van de NSB-leider', met inleiding van Gerard Groeneveld (Uitgeverij Vantilt, 2005)
*Gerard Groeneveld, 'Zo zong de NSB: liedcultuur van de NSB 1931-1945' (met CD) (2007)
*'De Zwarte Kameraden. Een geïllustreerde geschiedenis van de NSB' (1984), onder eindredactie van Aukje Zondergeld-Hamer
*Bart van der Boom, 'De lokroep van de NSB'. In: Historisch Nieuwsblad, mei 2007