• De Oorlog
• Personen
• Adriaan Meerkamp van Embden

Lettergrootte AAA

De voormalig NSB-burgemeester van Middelburg en later Zwolle moet zich in het kader van de naoorlogse bijzondere rechtspleging verantwoorden voor zijn daden.

Uit verklaringen van verschillende getuigen komt het beeld naar voren van een wereldvreemde kamergeleerde die niet geschikt was voor een bestuursfunctie. Door zijn onervarenheid maakte hij zich teveel afhankelijk van ambtenaren en NSB’ers.

Meerkamp van Embden, sinds 1921 Rijksarchivaris van Zeeland, wordt in 1941 lid van de NSB. Hij is bang voor de Russen en het communisme en voelt zich sterk aangetrokken tot het programma van het Nationaal Socialisme.

Middelburg

In oktober 1942 wordt de Rijksarchivaris zwaar onder druk gezet door zijn partij en de Duitse autoriteiten om burgemeester van Middelburg te worden. Hij wil niet, maar durft niet te weigeren.

Zijn zoon Herman Meerkamp van Embden is ervan overtuigd dat zijn vader zijn positie wel heeft gebruikt om zijn burgers te helpen: 'Hij had toegang tot de Duitse autoriteiten en kon dus wel iets gedaan krijgen.'

Als in oktober 1944 de Geallieerden Middelburg naderen, besluit Meerkamp van Embden die stad te ontvluchten. Per schip vertrekt hij naar Rotterdam.

Daar zit burgemeester Müller, leider van het Nationaal Socialistisch burgemeesterskorps. Müller bemiddelt namens de NSB als een soort uitzendbureau voor leeggekomen burgemeestersposten en stuurt Meerkamp van Embden naar Zwolle.

Zwolle

Veel contact met zijn burgers heeft de nieuwe burgemeester niet. In die laatste oorlogsmaanden moet Meerkamp van Embden vooral tegemoet komen aan het steeds groter wordende Duitse verlangen naar arbeidskrachten.

Maar het ontbreekt de burgemeester aan gezag. De meeste mensen willen de op handen staande bevrijding niet bemoeilijken door als dwangarbeider voor de Duitsers te gaan werken, en velen duiken onder.

Bovendien wordt de NSB-burgemeester door zijn Zwolse ambtenaren tegengewerkt. Meerkamp van Embden wordt steeds afhankelijker van zijn ook uit Middelburg meegekomen assistent, een fanatieke NSB’er die door de burgemeester belast wordt met het aanwijzen van arbeidskrachten en het aanpakken van de bevolking.

De Duitsers hebben in februari 1945 nog veel meer gravers nodig voor de bouw van verdedigingswerken bij de IJssellinie. Ze zetten hun eis extra kracht bij door, zonder medeweten van de burgemeester, meer dan twintig vooraanstaande Zwollenaren te gijzelen.

Meerkamp van Embden is geschokt en deelt het gemeentepersoneel mee dat er een aantal gijzelaars zullen worden geëxecuteerd als er niet voldoende gravers worden gevonden. Onder deze druk melden zich alsnog voldoende mensen.

Later zegt Meerkamp van Embden dat hij dit als een fiasco van zijn beleid ziet, dat naar eigen zeggen bestond uit het zoveel mogelijk afzwakken van de scherpe Duitse eisen.

Tribunaal

Zoals alle NSB-burgemeesters moet ook Meerkamp van Embden in het kader van de bijzonder rechtspleging zich voor een Tribunaal verantwoorden. Het vonnis pakt relatief mild uit. De NSB-burgemeester van Zwolle wordt ontzet uit het actief en passief kiesrecht omdat hij steun had verleend aan de vijand.

Maar omdat Meerkamp van Embden volgens het Tribunaal tijdens zijn burgemeesterschap daar waar hij kon heeft geprobeerd de Duitse maatregelen te verzachten, wordt zijn dan al zeven maanden durende gevangenschap beëindigd. Zijn zoon Herman:

'Hij heeft het in de gevangenis verschrikkelijk hard gehad. Hij werd daar geslagen en kreeg slecht te eten. Hij werd broodmager. De oorlog en zijn latere gevangenschap hebben zijn leven aanmerkelijk verkort denk ik. Hij is nooit meer de oude geworden.' Meerkamp van Embden slijt na zijn vrijlating zijn laatste jaren als ambteloos burger en overlijdt in 1950.


Bron:
*'Burgemeester in oorlogstijd' (Andere Tijden)

• Personenoverzicht