• De Oorlog
• Personen
• Harry Mulisch (artikelen)

Lettergrootte AAA

Hij schreef over de eerste procesdag, 11 april: ‘De zaal wordt nauwelijks stiller. Bijna niemand heeft gezien, hoe hij uit de muur in zijn glazen kooi is verschenen. Zijn bewegingen, die tegelijk stram en soepel zijn, verraden dat hij zijn halve leven een officiersuniform heeft gedragen.

Vergeleken met de laatste foto van vorig jaar is hij ouder geworden. Hij draagt een donker pak en een bril. Twee- of driemaal kijkt hij met een onbewogen gezicht de zaal in en dan gedurende de hele zitting niet meer.’

Mulisch, die Eichmann herhaaldelijk van dichtbij observeerde en hooguit kon constateren dat zijn handen trilden als hij zijn neus snoot, stond voor een raadsel: Eichmann zag er heel gewoon uit, niet als een satan.

‘Hij blijkt een mens: een wat groezelige, verkouden man met een bril op. Om iets van zijn vroegere werking terug te vinden, moet een nieuwe onzichtbaarheid ontworpen worden: bij voorbeeld, dat hij de intimus was van Himmler.

Ik ben hier nog niemand tegengekomen, die zich niet bezighoudt met dit soort geestelijke oefeningen, die het Satansbeeld voor de wereld overeind moeten houden. Het is vergeefs, en het zal steeds vergeefser blijken.’

Lang hield Mulisch het overigens niet uit bij het proces. Het was bijzonder juridisch-technisch van aard, en kwam heel langzaam op gang.

‘Terwijl het proces als een eindeloze trein op gang begint te komen, ga ik de zaal uit. Met de transistor in mijn oren, waardoor ik alles kan blijven volgen, kijk ik naar buiten.

Cameramannen filmen de bonte joodse menigte achter de afzettingen. Politie te paard jaagt groepjes schreeuwende jongens uit elkaar. Ik overweeg, dat de verschrikkelijkste straf voor Eichmann zou zijn: onmiddellijke invrijheidstelling.’

Dat gebeurde niet, het proces duurde een jaar. Aan het eind werd Eichmann ter dood veroordeld.


Bron:
*Harry Mulisch, 'De Zaak 40-61' (Amsterdam, 1962)

• Personenoverzicht