De wijk Tjideng in het centrum van Jakarta

In de ochtend naar Tjideng, een wijkje in het centrum van de stad. Op de kaart van Batavia uit 1938 ligt het aan de uiterste westrand, tegen de spoorlijn en een kanaal aan. In 1942 werd het door de Japanners ingericht als interneringskamp voor vrouwen en kinderen. Er zijn veel dagboeken geschreven. Het is het enige kamp waar direct na de oorlog is gefilmd, in september 1945. Die film is misleidend. De vrouwen en kinderen zijn vrolijk, de ergste ellende èn de ondervoeding zijn voorbij.

Meneer Arifin vertelt over de wijk

Tjideng nu is een middenklasse wijk, met stijgende prijzen. Het zijn kleine smalle straten met heel veel groen. Weinig verkeer. Opvallend veel grote vlinders. Die zie je bijna nergens in Jakarta zegt Atik. We gaan op zoek naar oude mensen die meer over het verleden van Tjideng kunnen vertellen.

En zo komen we bij meneer Arifin. Hij is 65, dol op aquariumvissen en actief in de lokale politiek. Na ons verzoek pakt hij een blad papier en begint te tekenen en te vertellen. Hier stonden Nederlandse huizen, en hier ook. In dit huis woonde Bertha Corbet. En hier een familie Mulder. Die zijn allemaal terug naar Holland gegaan.

Meneer Arifin tekent waar de grenzen van de wijk lagen. Laan van Trivelli, zegt hij. Ja, dat heb ik zien staan op de kaart van 1938. Het heet nu Tanah Abang 2. Uit eigen herinnering weet meneer Arifin niet veel meer, te jong. Maar dat er veel lijken in het kanaal dreven vlak na de oorlog, dat is hem vaak verteld.

De brug over het kanaal

Een opgezwollen lijk drijvend in de rivier, het is voor mij een van de gruwelijkste beelden die ik ken uit het filmarchief. Later neem ik nog een kijkje op de brug over het kanaal. Het water is smerig. De skyline van Jakarta blinkt in de verte. Het lukt me niet de geschiedenis terug te halen en dat is soms beter.

We rijden naar Tangerang, zo’n 30 kilometer buiten Jakarta. Ook hier waren tijdens de Japanse bezetting veel blanken geïnterneerd. Daar leende de plaats zich heel goed voor, want er lagen enkele grote militaire complexen en er was een jeugdinrichting.

In Nederland heeft researcher Yfke Nijland gesproken met een man die daar als jongetje zat. Hij is in de jaren ’80 een keer terug geweest en vertelde dat alles er van buiten nog hetzelfde uitzag. Anno 2008 is de aanblik nog steeds hetzelfde.

We gaan ook naar een ander voormalig kamp in de buurt. ‘Gevangenis voor jeugdigen’ staat er boven de poort. De bewakers ontvangen ons heel vriendelijk, we mogen via een tweede hek naar de kantoren doorlopen. Wachten op de directeur. Het duurt niet al te lang.

Hij verwijst ons weer door een oudere werknemer die alles van de geschiedenis weet. Helaas, die is al naar huis, het is vrijdagmiddag. Maar Atik heeft inmiddels een goed contact gelegd met een jongen die ons steeds begeleidt. En met een beetje zeuren krijgt ze hem zo ver dat we even een kijkje mogen nemen voorbij het tweede hek. Dat is genoeg voor mij.

Gevangenis voor jeugdigen in Jakarta

Het complex ziet er nog heel authentiek uit. Rijen cellenblokken die als een soort halve waaier rondom het voorplein liggen. Veel drukte, jonge mannen lopen in en uit. Dit is vast geen streng-regime-gevangenis. Hier kan ik me de geschiedenis wel weer voorstellen.

Nu maar hopen dat we straks toestemming krijgen om binnen te filmen. Tot dan moet ik het doen met het plaatje in mijn hoofd. Want een foto, dat zou vandaag teveel gevraagd zijn.

Gerda Jansen Hendriks