De populistische politiek van Abraham Kuyper door Hans Goedkoop/Kees Zandvliet
Kuyper en de eerste politieke partij van Nederland
Abraham de Geweldige, wie kent hem nog? In het laatste kwart van de negentiende eeuw steeg de ster van Abraham Kuyper (1837-1920) met sneltreinvaart. Zijn opkomst, zijn populariteit en de reacties op zijn denkbeelden en zijn persoon doen de moderne lezer denken aan Pim Fortuyn en Geert Wilders: vaak verguisd door de “grachtengordel” en vaak gekoesterd door het volk, begiftigd met het vermogen emotie op te roepen.
Kuyper zorgde voor een doorbraak in de al met al gezapige Nederlandse politiek. De debatten in de Tweede Kamer waren nogal academisch van toon en veel volksvertegenwoordigers vertegenwoordigden vooral hun eigen inzichten. Van partijpolitiek in moderne zin was geen sprake. Het beperkte kiesrecht bevorderde de gezapigheid: nog maar weinig Nederlanders mochten stemmen. De kring van stemmers en politici was dus nogal overzichtelijk, een beetje ons kent ons. Desondanks, er waren steeds meer mensen die konden lezen en schrijven en een dagblad lazen en dus steeds meer mensen die ook weleens mee wilden praten en beslissen. Kuyper speelde daar buitengewoon handig op in. Om politieke invloed te verwerven, koos hij in eerste instantie de buitenparlementaire weg. In 1872 richtte hij het dagblad De Standaard op. Kuyper, van huis uit predikant, trad in het blad op als journalist, opinieleider en politicus ineen. Hij benutte de krant om zowel een breed lezerspubliek op te bouwen als een politieke achterban.
‘Abraham, de Geweldige’, 1904.
Spotprent van Abraham Kuyper op het hoogtepunt van zijn macht door de cartoonist Albert Hahn
Deze campagne bekroonde hij zeven jaar later met de oprichting van de eerste politieke partij van Nederland: de Anti-Revolutionaire Partij (ARP). Kuyper wilde graag opkomen voor de “gewone” gereformeerden. Thorbecke cum suis beschouwde hij als kinderen van de Verlichting, als revolutionairen. Voor Kuyper waren God en het Huis van Oranje de voornaamste bakens in het leven. Welgestelde gereformeerden, vaak stedelingen, waren niet meer geneigd zich politiek gezien via het geloof te organiseren. Die lijn van opereren had men omstreeks 1800 achter zich gelaten. Hun politieke hart lag vaak bij liberalen als Thorbecke en diens opvolgers. De harde kern van de “gewone” gereformeerden kennen wij vandaag de dag nog als de band van “zwarte kousen”-gemeenten die globaal genomen diagonaal door Nederland loopt van Zeeuws-Vlaanderen via het rivierengebied en de Veluwe naar Overijssel.
Een van Kuypers voornaamste doelstellingen was de gelijkstelling van het bijzonder onderwijs met het openbaar onderwijs. Hij wilde dus graag dat scholen met een religieuze signatuur gelijke rechten en financiering zouden krijgen als openbare scholen. Om dat te bereiken, waren een dagblad en een politieke partij onvoldoende. Cruciaal achtte Kuyper de uitbreiding van het kiesrecht. Hoe meer “gewone” mensen zouden kunnen stemmen, hoe meer kans hij met de ARP zou hebben om zijn politieke doelstellingen te bereiken. Zowel de uitbreiding van het kiesrecht als het aaneensmeden van het gewone volk zou een complexe opgave blijken.
