Strijdlustig bordspel uit de Boerenoorlog door Sarah Remmerts de Vries

Boer- en Rooinekspel

Als de Nederlandse Kaapkolonie in Zuid-Afrika in Britse handen valt, trekken duizenden Afrikaner Boeren naar het binnenland. Deze Boeren zijn afstammelingen van Nederlandse kolonisten, met het Nederlands als moedertaal. Hun tocht op weg naar onafhankelijkheid wordt de Grote Trek (ca. 1830-1850) genoemd en is bepalend voor de geschiedenis van Zuid-Afrika.

GROTE TREK

In het binnenland stichten ze onafhankelijke Boerenstaten, zoals Oranje Vrijstaat en de Zuid-Afrikaansche Republiek, ook bekend als Transvaal, met Pretoria als hoofdstad. De vondst van diamanten en goud in het gebied rond Transvaal wekt de Britse aandacht. Het voedt het idee om de Boerenstaten bij de Britse Kaapkolonie te voegen. Als niet alleen Transvaal en Engeland de diamanten claimen, maar ook andere Boerenrepublieken hun deel opeisen, raken de breekbare verhoudingen uit balans.

In de onrust probeert ZAR-president Thomas François Burgers de stabiliteit te hervinden door contact te zoeken met Nederland en Portugal. Als de Britten hier achter komen, sturen ze een ambtenaar naar Pretoria. Burgers zwicht en Transvaal valt in 1877 in Britse handen.

OORLOG

Het duurt drie jaar voordat de Transvaalse bevolking in opstand komt. Een driemanschap bestaande uit Paul Kruger, Piet Joubert en Marthinus Wessel Pretorius wordt aangewezen om het verzet te leiden. Joubert krijgt het opperbevel over de troepen. Deze Eerste Boerenoorlog (1880-1881) eindigt in onafhankelijkheid voor de Boeren. Aartsrivaal Engeland is tijdelijk verslagen.

In 1899 is het echter weer raak. De Britten weten in rap tempo de hoofdsteden van Transvaal en Oranje Vrijstaat te veroveren en de Boeren slaan terug met een harde guerrillaoorlog. De korte maar zeer bloedige Tweede Boerenoorlog (1899-1902) wordt gewonnen door het Verenigd Koninkrijk, dat de Boerenrepublieken annexeert.

p.onbekend--Boer- en Rooinekspel ca. 1900. Collectie Amsterdam Museum. — Boer- en Rooinekspel, ca. 1900

Bron: Collectie Amsterdam Museum

BORDSPEL

In Nederland volgt men de strijd met veel sympathie voor de Boeren, die immers toch verwant aan hen zijn. Straatnamen worden vernoemd naar helden als Joubert en Kruger, wijken omgedoopt tot ‘Transvaalbuurt’. Er wordt zelfs een heus bordspel geïntroduceerd, waarmee burgers de strijd thuis na kunnen spelen: het Boer- en Rooinekspel. Aan de linkzijde van het speelbord is een Brit afgebeeld. Engelse soldaten worden destijds spottend ‘rooinekken’ genoemd, vanwege hun verbrande nekken als gevolg van het dragen van te korte tropenhelmen. Aan de rechterzijde staat een Boer die de Engelse soldaat intimideert. Onderaan het speelbord staan de spelregels uitgeschreven in het Afrikaans.

De plaat op het spel is duidelijk in het voordeel van de Boeren. Nederlandse burgers zien de Boeren namelijk graag winnen. Echte hulp komt er echter niet. Nederland heeft niet de macht om militair deel te nemen en kan een oorlog met Engeland niet riskeren. Het eens zo grote kleine landje is zich maar al te goed bewust van zijn onbeduidende positie en richt zich voortaan op neutraliteit.