Gerbrandy over bevrijding

'Het uur der bevrijding heeft geslagen' sprak minister-president Gerbrandy op Radio Oranje op 4 september 1944. Dat was wat optimistisch, de geallieerden waren de grens nog niet over, zoals hij beweerde.

Bron: De Oorlog, deel 6 (1 min 44 sec.)

Media:

  • Gerbrandy over bevrijding Button Play
    Gerbrandy over bevrijding
    Gerbrandy over bevrijding
    'Het uur der bevrijding heeft geslagen' sprak minister-president Gerbrandy op Radio Oranje op 4 september 1944. Dat was wat optimistisch, de geallieerden waren de grens nog niet over, zoals hij beweerde.
    Bron: De Oorlog, deel 6 (1 min 44 sec.)
    Paniek bij de NSB Button Play
    Paniek bij de NSB
    Paniek bij de NSB
    Ondanks een toespraak van NSB-propagandist Blokzijl over de geallieerde opmars slaat de paniek op 5 september 1944 toe bij NSB'ers. Walter Janssens, dirigent van de Jeugdstorm, verlaat Amsterdam.
    Bron: De Oorlog, deel 6 (2 min 8 sec.)
    'Bevrijding' Den Haag Button Play
    'Bevrijding' Den Haag
    'Bevrijding' Den Haag
    Op 5 september 1944, op Dolle Dinsdag, stond een groep mensen (die zijn gefotografeerd) in Den Haag de bevrijders op te wachten. Dat zou nog maanden duren, de oorlog begon nog maar net in Nederland.
    Bron: De Oorlog, deel 6 (52 sec.)
  • Kiek bij bevrijding Brussel Button Play
    Kiek bij bevrijding Brussel
    Kiek bij bevrijding Brussel
    Verslaggever van Radio Oranje Robert Kiek maakt de opmars van de geallieerden mee en doet verslag van de bevrijding van Brussel. Kiek verwacht dat de bevrijding van Nederland snel zal volgen.
    Bron: De Oorlog, deel 6 (41 sec.)
    NSB en Mussert op de Maliebaan Button Play
    NSB en Mussert op de Maliebaan
    NSB en Mussert op de Maliebaan
    Op de Maliebaan in Utrecht waren organisaties als de NSB, de WA en de SS gevestigd. Ook NSB-leider Mussert had er zijn kantoor.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (2 min. 55 sec.)
    Max Blokzijl spreekt voor de jeugd Button Play
    Max Blokzijl spreekt voor de jeugd
    Max Blokzijl spreekt voor de jeugd
    De NSB'er radiospreker Max Blokzijl spreekt te Rotterdam tot een zaal vol volwassenen en jongeren (leden van de Nederlandsche Jeugdstorm) over 'volksgemeenschap'.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, 11 november 1942

Paniek door Dolle Dinsdag

NSB'ers op de vlucht

Op de avond van 4 september 1944 meldt minister-president Gerbrandy vanuit Londen via Radio Oranje dat Breda bevrijd is. De volgende dag, op 'Dolle Dinsdag', op 5 september 1944 breekt er overal in het land paniek uit. Onder de Duitsers wel te verstaan, en onder hun aanhangers, de NSB’ers.
Zij vrezen voor hun leven als de geallieerden in dit tempo doorgaan en, wie weet, in een paar dagen heel Nederland komen bevrijden. Ze trekken massaal weg, naar Duitsland, of althans naar Oost-Nederland, of zeker toch zo ver mogelijk weg van de Belgische grens.

Ook NSB-leider Anton Mussert verliet zijn hoofdkwartier aan de Utrechtse Maliebaan, hij verhuisde naar Almelo, naar het landhuis Bellinckhof. Ook Rijkscommisaris Arthur Seyss-Inquart vertrok oostwaarts, hij ging in Beekbergen wonen, in het Spelderholt, een kasteel waar een fokstation voor kippen gehuisvest was geweest.

En ook collega-commissaris Wimmer ging daar wonen. Seyss-Inquarts werkplek werd Apeldoorn, waar, aan de Loolaan, bomvrije werkruimtes beschikbaar waren.

De vlucht van Duitsers en NSB’ers leidde vanzelfsprekend tot grote voldoening bij de achterblijvende Nederlanders. De bevrijding kon nu toch niet lang meer op zich laten wachten.

Mensen gaan op zoek naar vlaggen, naar oranje wimpels. Er bestaat een foto uit Den Haag waar een hele sliert mensen langs de stoeprand klaar staat om de bevrijders, die er ongetwijfeld snel aan zullen komen, te begroeten.

In allerlei dagboeken lees je sarcastische opmerkingen over de chaos waarin de NSB-leden hun vaderland verlaten, met alles wat rijden kan, handkarren, volgeladen fietsen, kinderwagens.

Voor velen is Dolle Dinsdag (de term duikt pas half september op in het fascistische blaadje De Gil) de eerste vrolijke dag sinds heel lang.

Hoe massaal de vlucht van NSB’ers naar het oosten is geweest, is nooit precies vastgesteld, maar 60.000 van de ongeveer 100.000 leden lijkt een redelijke schatting.


Bronnen:
*Alie Noorlag, 'Een leven lang gezwegen. Getuigenissen van voormalige NSB’ers en hun familie' (2007)
*L. de Jong, 'Het koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog', deel 10a, eerste helft.
*K. Groen, ‘"Er heerst orde en rust", chaotisch Nederland tussen september 1944 en december 1945'

Meer over dit onderwerp