Ondergang Nederlandse Unie

De Duitsers dringen de Nederlandse Unie maatregelen op, die niet goed vallen bij de leden: collecteren voor Winterhulp, Joden weren en zich solidair verklaren met de Duitse leger die strijden in de Sovjet-Unie.

Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 16 sec.)

Media:

  • Ondergang Nederlandse Unie Button Play
    Ondergang Nederlandse Unie
    Ondergang Nederlandse Unie
    De Duitsers dringen de Nederlandse Unie maatregelen op, die niet goed vallen bij de leden: collecteren voor Winterhulp, Joden weren en zich solidair verklaren met de Duitse leger die strijden in de Sovjet-Unie.
    Bron: De Oorlog, deel 3 (1 min. 16 sec.)

Geen 'zelfnazificatie'

Verdeeldheid tussen leiding en leden

Protest van de leden van de Nederlandse Unie tegen de leiding over het lidmaatschap van Joden en de Duitse invasie van de Sovjet-Unie bracht de ondergang van de beweging nabij.
Het betrof de weigering van een groot deel van de Unieleden om in te stemmen met het voorstel van het leidende Driemanschap Hans Linthorst Homan, Louis Einthoven en Jan de Quay om Joden uit te sluiten van het werkend lidmaatschap van de Nederlandse Unie.

Ook daar had de bezetter druk uitgeoefend op het Driemanschap, en ook daar weigerde de basis om mee te doen. Daarmee werd de positie van het Driemanschap langzamerhand onhoudbaar, het werd vermalen tussen een kritische achterban en de pressie van de bezetter. Dat kon niet lang goed gaan.

Na de aanval van Duitsland op de Sovjet-Unie op 22 juni 1941 eiste Seyss-Inquart een verklaring van instemming van de Nederlandse Unie. Hier bleek voor de Unieleiding een principiële grens te zijn bereikt, die niet kon worden overschreden. Het Driemanschap weigerde.

Toen was het voor de bezetter wel duidelijk dat de Unie geen geschikt instrument was voor zijn belangrijkste doel: de zelfnazificatie van de Nederlandse samenleving. De weigering vormde de opmaat tot het verbod van de hele organisatie op 13 december 1941. Het avontuur was afgelopen.

Vanaf 1 januari 1942 was de NSB de enige toegestane partij in het land. Een half jaar daarna werden eerst Einthoven (zie foto) en later De Quay en Linthorst Homan opgepakt en als gijzelaar in Sint Michielsgestel opgesloten.

Onderzoeker Wichert Ten Have concludeert: ‘Met haar idee van vernieuwing én aanpassing aan een bezetter, zat de Unie in een spagaat. Een spagaat is, zoals bekend, een pijnlijke houding voor de niet-geoefende. En het Driemanschap én de leden waren niet geoefend.’

Maar een andere conclusie kan zijn dat de Nederlandse Unie wel een ander doel heeft bereikt: ze toonde aan dat de NSB in Nederland weinig aantrekkingskracht had en geen groeipotentieel. Ze hield de NSB eigenlijk klein, en dat was voor de bezetter een argument temeer om de NSB niet de leidende rol in de Nederlandse samenleving te geven, waar Mussert zo vurig naar verlangde.


Bron:
*Wichert ten Have, 'De Nederlandse Unie, aanpassing, vernieuwing en confrontatie in bezettingstijd, 1940-1941' (Amsterdam, 1999)