Hoe werkte het distributiesysteem?

Het distributiesysteem was al voor de oorlog in Nederland uitgeprobeerd. Het was een soort boekhouding. Bij het kopen van producten als brood, kaarsen en vlees waren zowel bonnen als geld nodig, legt Ank Martens-Staring uit.

Bron: De Oorlog, deel 4 (2 min. 42 sec.)

Media:

  • Hoe werkte het distributiesysteem? Button Play
    Hoe werkte het distributiesysteem?
    Hoe werkte het distributiesysteem?
    Het distributiesysteem was al voor de oorlog in Nederland uitgeprobeerd. Het was een soort boekhouding. Bij het kopen van producten als brood, kaarsen en vlees waren zowel bonnen als geld nodig, legt Ank Martens-Staring uit.
    Bron: De Oorlog, deel 4 (2 min. 42 sec.)
    Klachten over voedsel Button Play
    Klachten over voedsel
    Klachten over voedsel
    Schrijfster Ina Boudier-Bakker uit Utrecht klaagt al in het najaar van 1941 over het voedsel en vreest voor een hongersnood.
    Bron: De Oorlog, deel 4 (29 sec.)
    Werkte het distributiesysteem? Button Play
    Werkte het distributiesysteem?
    Werkte het distributiesysteem?
    Het distributiesysteem werd gehaat, maar naoorlogs onderzoek heeft uitgewezen dat het de schaarste redelijk eerlijk verdeelde en dat mensen gezonder aten dan voor de oorlog.
    Bron: De Oorlog, deel 4 (1 min. 27 sec.)
  • Huisvrouw en schaarste Button Play
    Huisvrouw en schaarste
    Huisvrouw en schaarste
    Huisvrouwen hebben een dagtaak aan de schaarste aan voedsel: het ingewikkelde distributiesysteem, de bonnen en het wachten in rijen voor winkels. Maar het systeem stelde hongersnood in Nederland uit tot eind 1944.
    Bron: De Oorlog, deel 4 (1 min. 4 sec.)
    Uitreiking van bonnen Button Play
    Uitreiking van bonnen
    Uitreiking van bonnen
    Mensen komen op een Amsterdams distributiekantoor kleding inleveren en krijgen in ruil daarvoor bonnen voor het kunnen kopen van winterkleding.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, 5 oktober 1940
    Werken aan voedselvoorziening Button Play
    Werken aan voedselvoorziening
    Werken aan voedselvoorziening
    In de Haarlemmermeerpolder worden de landerijen omgeploegd en bemest en worden aardapppels gepoot.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, april 1944
  • Werpt geen afval weg Button Play
    Werpt geen afval weg
    Werpt geen afval weg
    De kijkers worden opgeroepen afval niet zonder meer weg te gooien omdat bijna alles nog kan worden hergebruikt. Zoals: oud papier; oude lompen; parfumflesjes; conservenblikken en flessen en ander glaswerk.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, 15 januari 1942
    Bijvoeding in fabrieken Button Play
    Bijvoeding in fabrieken
    Bijvoeding in fabrieken
    Het Bureau voor de Voedselvoorziening in Oorlogstijd te Den Haag verschaft mbv centrale keukens het personeel van enige bedrijven de mogelijkheid om in de middagpauze zonder bon een goedkope warme maaltijd te eten.
    Bron: Beeld en Geluid Beeld en Geluid:  Polygoon Hollands Nieuws, september 1942
    Magnifier
    Bonnen verlichting
    Bonnen verlichting
    Bonnen kaarsen, schemerlichten en dergelijke
    Bron: De Oorlog, deel 4

Schaarste, distributie en bonnen

Huisvrouw in oorlogstijd

Voor de meeste gewone Nederlanders was de verarming van het land in de oorlog toch vooral merkbaar in de keuken.
De beschikbaarheid van voedsel en brandstof nam gaandeweg sterk af, tot vrijwel nihil tijdens de hongerwinter 1944-1945 in de grote steden in het westen van het land.

Honger en schaarste aan brandstof vormen voor veel Nederlanders de sterkste herinneringen aan de bezettingstijd.

Dat er zich, behalve dan in de hongerwinter, geen echte hongersnood in Nederland heeft voorgedaan kan voor een deel worden toegeschreven aan de ongekende inspanningen van de Nederlandse huisvrouw om ondanks alle beperkingen iets voedzaams op tafel te krijgen.

De andere bepalende factor is zeker het distributiesysteem geweest – door velen gehaat, maar volgens wetenschappelijk onderzoek van groot belang voor een eerlijke verdeling van de schaarste onder de bevolking.

De Nederlandse huisvrouw werd al vóór de Duitse inval gewaarschuwd voor wat er komen zou. Ze kon in haar lijfblad Margriet al op 22 september 1939 deze aansporing lezen:

‘De grootste plicht van iedere vrouw in Nederland is: werken, in geen geval toegeven aan aanvallen van moedeloosheid, maar zo mogelijk trachten de huishoud-machine op gang te houden.

Dus werken maar, werken … en zuinigheid betrachten, zuinigheid in ons huishouden … en zuinigheid in onze woorden.’


Bronnen:
*Gerard Trienekens, 'Voedsel en honger in oorlogstijd' (Amsterdam, 1985)
*Hein Klemann, 'Nederland 1938-1948, Economie en samenleving in jaren van oorlog en bezetting' (Amsterdam, 2002)
*Bart van der Boom, '“We leven nog”, De stemming in bezet Nederland' (Amsterdam, 2003)
*C.J. Ooms-Vinckers, ‘Ons dagelijks brood, goede maaltijden in oorlogstijd, wat elke huisvrouw in tijd van oorlog en distributie moet weten’
*Ellen ter Hofstede e.a., 'Kleding op de bon, Kleding- en textielschaarste in Nederland 1939-1949' (Assen, 1995)
*M. Knook, '“Handen uit de mouwen, vrouwen van Nederland!” De Margriet 1938-1943' (scriptie UvA, 1993)
*'Documentatie Nederland in de Tweede Wereldoorlog' (Niod en Waanders, 1993)
*'Ministerie van Landbouw, Visscherij en Voedselvoorziening. Afdeeling Voorlichting 1945: Rantsoeneering en distributie van levensmiddelen in de bezettingsjaren: 1940-1945' (NIOD brochure Br 6725)